A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

9.6 Elektr yuritmalarni boshqarishning komplektli qurilmalari. 
Boshqarish apparatlari va tuzilmalari boshqarishning to‗plamli qurilmalariga 
jamlanadi. Past kuchlanishli komplektli qurilma deb 1000 voltgacha kuchlanishga 
ega bo‗lgan elektrtexnika qurilmalariga aytiladi. Bunday qurilmalar elektrik 
apparatlar, elektron tuzilmalar va uskunalardan tashkil topadi. Bunday elementlar 
bir konstruktiv asosga jamlangan bo‗lib, elektr enargiyasini taqsimlash vazifasini 
bajarish uchun, texnologik qurilmani va elektr yuritmani boshqarish uchun xizmat 
qiladi. 
Komplektli qurilmalarning konstruktiv asoslari plata, bloklar va panellar 
bo‗ladi. Boshqaruvning elektron va mikroelektron tuzilmalar bir qatlami, ikki 
qatlamli va ko‗p qatlamli platalarga o‗rnatiladi. Bu platalar tashqi ulanish uchun 
kontaktli tiqinlar bilan jihozlangan. Agar boshqaruv tizimi bir nechta platalardan 
tashkil topgan bo‗lsa, ular yacheyka (katak) ko‗rinishida bajariladi va kasseta yoki 
bloklarga 
joylashtiriladi. 
Elektr 
yuritmalarning 
boshqaruv 
tizimlarida 
birxillashtirilgan blokli konstruksiyalar keng ko‗lamda ishlatiladi. 
Yarim o‗tkazgichli kuch elementlari konstruktiv jixatdan odatda yarim 
o‗tkazgichli kuch bloklarida joylashtiriladi. 

---

261 
Past kuchlanishli kontkatli boshqaruv apparatlari (kontkatlar, relelar) odatda 
himoyalangan panellarga yoki reykali konstruksiyalarga o‗rnatiladi. Elektr 
jihozlarini tashqi muhit ta‘siridan himoyalash hamda ishlovchining tokli qismlarga 
bevosita tegib ketishidan himoyalanish maqsadida bloklar va panellar metall 
shkaflarga 
joylashtiriladi. 
Elektr 
jihozlarning 
himoyalanganlik 
darajasi 
qoplamalarining himoyalash darajasiga qarab (IP)GOST 14254 -80 bo‗yicha 
aniqlanadi. 
Past kuchlanishli kontaktli qurilmalarning himoyalash qobiqlari bo‗yicha ijrosi. 
9.2- jadval. 
Qattiq jismlar tegishidan 
himoya 
Namlik ta‘siridan himoya 
xarakteri 
Himoya yo‗q 
Himoya yo‗q 
0 
50 mmdan ko‗p emas 
0
0
burchak ostidagi tomchi 
1 
12 mm gacha 
12
0
burchakli tomchi 
2 
2,5 mm gacha 
yomg‗ir 
3 
1,0 mm gacha 
sachratqi 
4 
chang 
sepma 
5 
o‗tkazmaydigan 
to‗lqinlar 
6 
Cho‗ktiriluvchi (germetik) ijro 
7 
Qobiqning himoyalanganligi IPX
1
X
2
ko‗rinishida belgilanadi.X
1
birinchi 
raqamli qattiq moddalarning tushishidan himoyalaydi, ikkinchi raqam X
2
esa 
namlik ta‘siridan himoyalanish uchun mo‗ljallangan past voltli komplektli 
tuzilmalar odatda IP21 himoyalanish darajasi bilan ishlab chiqariladi. Namlik 
bo‗lgan joydar yong‗in havfi bo‗lgan va changlik yuqori bo‗lgan sharoitlarda 
ishlash uchun mo‗ljallangan past kuchlanishli komplektli qurilmalar esa IP44 yoki 
IP54 darajali himoyalanish sinfi bilan ishlab chiqariladi. Agar past kuchlanishli 
komplektli qurilma bir nechta ochiq panellardan iborat bo‗lsa va ular bir karkasda 
o‗rnatilsa, u ochiq boshqaruv shitini tashkil qiladi. Bir nechta shkaflardan tashkil 
topgan past kuchlanishli komplektli qurilmalar yopiq boshqaruv shitlari deyiladi. 

---

262 
Tarkibida yarim o‗tkazgichli o‗zgartgichi bo‗lgan past kuchlanishli 
komplektli yopiq qurilmalarda (avvalo yarim o‗tkazgichlardan) ajralayotgan 
issiqlikni tashqariga chiqarib tashlash talab etiladi. Issiqlikni chiqarib tashlashi 
bo‗yicha shkaflar tabiiy xavo aylanishli yoki ventilyatorlar yordamida majburiy 
xavo aylanishli ijroda bo‗ladi. 
9.11 - rasmda past kuchlanishli komplektli qurilmalar turlari keltirilgan.