А. А. Tulyaganov, S. S. Parsiyev, V. A. Tulyaganova, U. M. Abdullayev Elektr zanjirlar nazariyasi

3.6. Elektr zanjirlarning topologik xarakteristikalari

Elektr zanjirlari umumiy holda SHOXOBCHALAR, TUGUNLAR VA KONTURLARDAN iborat bo„ladi.

Elektr zanjiri sxemasining ShOXOBCHASI deb zanjirning shunday qismiga aytiladiki, uning ixtiyoriy bo„lagida tokning miqdori doimo bir xil bo„ladi.

22

SHOXOBCHA tarkibida ixtiyoriy miqdordagi ketma-ket ulangan qarshilik, kondensator, induktivlik elementlari, EYuK manbalari bo„lishi mumkin. Bunga quyidagi rasmda keltirilgan elektr zanjirini misol tariqasida keltirishimiz mumkin.

Rasm 3.12.

Unda sxemaning d nuqtasidan c nuqtasiga L1, r1, e va r2 elementlari bo„ylab yursak, shu elementlarning har biridan bir xil TOK oqishini ko„ramiz.

Demak, sxemaning d - L1 - r1 - e - r2 - s bo„lagi shoxobcha hisoblanadi. Shu ds oraliqni s – C – r3 – d bo„ylab yursak, yani bir shoxobchani ko„ramiz.

Ushbu sxemada yana c – r4 – f, f -r6 - h, q - L2 - r7 – h va d - r5 – h shoxobchalar ham mavjud. Demak, har bir shoxobchadagi elementlar o„zaro ketma-ket ulangan ekan.

Elektr zanjirining TUGUNLARI deb shoxobchalarning kamida uchtasi ulangan nuqtalariga aytiladi. Tugun elektr sxemasida nuqta bilan belgilanadi. Misol sifatida yuqoridagi rasmda ko„rishimiz mumkin. Undagi c, d, f, va h nuqtalar tugun deyiladi.

Misol tariqasida ushbu кasmlarni keltirishimiz mumkin.

Rasm 3.13.

Elektr zanjirining KONTURI deb, bir necha ketma ket shoxobchalar orqali o„tgan ixtiyoriy berk yo„lga aytiladi. Bunga misol qilib yuqoridagi rasmdagi abdca, cdhfs va fqhf konturlarni olishimiz mumkin.

23

3.7. Zanjirlarni ketma-ket va parallel ulash

Elektr zanjiri qismlarining KETMA-KET ulangani deb shunday ulanishiga aytiladiki, unda zanjir shu bo„lagining har bir qismidan oqayotgan tok bir biriga teng bo„ladi.

Rasm 3.14.

Ketma-ket ulangan elementlarga misol sifatida rasmda keltirilgan sxemalarni ko„rib chiqaylik. Unda a – b oraliqda r1, C va r2 elementlari ketma-ket ulangan (a-rasm); bunda uchchala elementning toklari ir1 = iC = ir2 o„zaro teng. Ikkinchi shoxobchada esa c va d nuqtalari orasida r va L elementlari ketma-ket ulangan va ir = iL (b-rasm).

Rаsm-3.15

iR1  iR2  iL  iC  ie

(3.1)

Elektr zanjiri elementlarining PARALLEL ulanishi deb shunday ulanishga aytiladiki, unda barcha elementlar (shoxobchalar) zanjirning bir juft tugunlariga ulanadi va barcha elementlardagi (shoxobchalardagi) kuchlanishlar bir xil bo„ladi.

Parallel ulangan shoxobchalarga 3.16. rasmda keltirilgan sxemalar misol bo„la oladi.

24

UJ=UR=UL=UC	(3.2)
Rasm 3.16