A. A. Shernaev, N. E. Jiyanova

5-BOB . RESPUBLIKA VA MAHALLIY BYUDJETLARNING 
DAROMADLARI VA XARAJATLARI 
 
5.1. Davlat byudjeti daromadlarining iqtisodiy mohiyati va 
ularning davlatni  ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishdagi o„rni 
 
“Hech  narsa  fuqarolardan  daromadlarining  qancha  qismi  undirib 
olinishi va qancha qismi ularda qolishi kerakligini belgilashchalik kabi 
ko„p ilm va donolik talab etmaydi.” 
Monteske 
 
Har  qanday  davlatga  o‗z  funksiyalarini  bajarish  uchun  pul 
mablag‗lari  jamg‗armalari  zarur  bo‗ladi.  Davlat  byudjeti  harakati 
maxsus  iqtisodiy  shakllar  –  YaIM  qiymatini  qayta  taqsimlashning 
tadrijiy bosqichlarini o‗zida ifodalovchi daromad va xarajatlar vositasida 

---

sodir  bo‗ladi.  Byudjet  daromadlari  va  xarajatlari  –  bu  obyektiv  shartli 
kategoriyalar bo‗lib, ularning har biri o‗ziga xos vazifaga ega: daromad 
davlat  faoliyatining  moliyaviy  bazasi  sifatida,  xarajatlar  esa  –  turli-
tuman umumdavlat ehtiyojlarini qondirish uchun xizmat qiladi. 
Davlat 
byudjeti 
daromadlari 
davlat 
markazlashgan 
pul 
jamg‗armasini  shakllantiruvchi  davlat  mulki  va  tasarrufiga  kelib 
tushayotgan  pul  mablag‗larini  o‗zida  aks  ettiradi.  Moliyaviy  resurslar 
manbai  sifatida  hukumat  tomonidan  o‗z  fuqarolari  bo‗lgan  yuridik  va 
jismoniy shaxslardan to‗plangan pul mablag‗lari xizmat qiladi. 
1-rasmda  YaIMni  qayta  taqsimlash  va  byudjet  jamg‗armasini 
shakllantirish  jarayoni  ko‗rgazmali  ifodalangan  bo‗lib,  undan 
daromadlarga  quyidagicha  iqtisodiy  mazmun  berishi  mumkin:  byudjet 
daromadlari  jamiyatning  turli  ijtimoiy  ishlab  chiqarish  sohalarida 
yaratilgan 
milliy 
daromadni, 
shuningdek, 
jismoniy 
shaxslar 
daromadlarining  davlat  tomonidan  majburiy  va  ixtiyoriy  to‗lovlar 
metodlari  orqali  jalb  qilingan  qismini  taqsimlash  va  qayta  taqsimlash 
natijasi sanaladi. 

---

 
1-rasm. YaIMni taqsimlash va byudjet jamg„armasini