boshqarish imkonini beruvchi tayyor mahsulotlar zaxirasini yetarlicha
darajada saqlab turishni afzal ko‗radi. Natijada, korxonaning o‗zi,
odatda, mijozlariga chegirmalar taqdim etadi.
Aylanma mablag‗lar aylanuvchanligini oshirish zaxiralarni saqlash
bilan bog‗liq natija va xarajatlarni aniqlashga, zaxira va xarajatlarni
oqilona muvozanatga keltirishga olib keladi. Korxonada aylanma
mablag‗lar aylanmasini tezlashtirish uchun quyidagilar maqsadga
muvofiq:
– kerakli materiallarni
xarid qilishni rejalashtirish;
– qattiq ishlab chiqarish tizimlarini
joriy qilish;
– zamonaviy omborlardan foydalanish;
– talabni prognozlashtirishni
takomillashtirish;
– xomashyo va materiallarni tez yetkazib berish.
Aylanma kapital aylanishini tezlashtirishning ikkinchi usuli
debitorlik hisobini kamaytirishdan iborat.
Debitorlik qarzi darajasi ko‗plab omillar bilan belgilanadi: mahsulot
turi, bozor hajmi, bozorning to‗yinganlik darajasi, korxonada qabul
qilingan hisob-kitoblar tizimi va boshqalar. Debitorlik qarzini
boshqarish, avvalo, hisoblardagi mablag‗lar aylanishi ustidan nazoratni
taqozo etadi. Dinamikada aylanmalarning tezlashishi ijobiy tendensiya
sifatida
qaraladi.
Bunda
potensial
xaridorlarni
saralash
va
shartnomalarda nazarda tutilgan tovarlar uchun to‗lov shartlarini
belgilash katta ahamiyatga ega.
Saralash rasmiy mezonlardan foydalangan holda amalga oshiriladi:
o‗tmishda to‗lov intizomiga rioya etilishi, so‗ralgan tovar hajmi uchun
haq to‗lashda xaridorning prognoz moliyaviy imkoniyatlari, joriy to‗lov
qobiliyati darajasi, moliyaviy barqarorlik darajasi, sotuvchi korxonaning
iqtisodiy va moliyaviy shartlari (ixtiyoridagi tovar hajmi, naqd pulga
ehtiyoj darajasi va boshqalar).
Tovarlar uchun doimiy mijozlar amalga oshiradigan to‗lov, odatda,
kreditga amalga oshiriladi, bunda kredit shartlari ko‗plab omillarga
bog‗liq bo‗ladi. Iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda ―2/10
to‗liq 30‖ sxemasi keng tarqalgan bo‗lib, bu quyidagini anglatadi:
– xaridor kreditlash davri boshidan o‗n kun ichida tovarlar uchun
to‗lovni amalga oshirgan holda ikki foiz chegirmaga ega bo‗ladi;
– agar to‗lov kredit davrining 11 nchidan 30nchi kuniga bo‗lgan
davrda
amalga oshirilsa, xaridor tovarlarning to‗liq qiymatini to‗laydi;
– bir oy ichida tovar narxi to‗lanmagan holatda xaridor miqdori
to‗lov kuniga bog‗liq ravishda turlicha bo‗lgan qo‗shimcha jarima
to‗lashi kerak bo‗ladi.
Debitorlik qarzini undirish maqsadida qarzdorlarga ta‘sir qilishning
keng tarqalgan yo‗llari xat yo‗llash, telefon qilish, shaxsan tashrif,
qarzdorlikni maxsus tashkilotlarga sotish (faktoring) kabilar hisoblanadi.
Aylanma kapitali xarajatlarini kamaytirishning uchinchi usuli naqd
pul mablag‗laridan yaxshiroq foydalanish hisoblanadi. Investitsiyalash
nazariyasi pozitsiyasiga ko‗ra, pul mablag‗lari tovar-moddiy
qimmatliklarga investitsiyalashning xususiy hollaridan birini o‗zida aks
ettiradi. Shuning uchun ularga nisbatan ham umumiy talablarni qo‗llash
mumkin. Birinchidan, joriy hisoblarni amalga oshirish uchun
mablag‗larning asosiy zaxirasi talab qilinadi. Ikkinchidan, kutilmagan
xarajatlarni qoplash uchun pul kerak bo‗ladi. Uchinchidan, faoliyatning
ehtimoliy yoki prognostik kengayishini ta‘minlash uchun muayyan
miqdorda bo‗sh naqd pul mablag‗lariga ega bo‗lish maqsadga muvofiq.
Shunday qilib, pul mablag‗lari miqdorini optimallashtirishga imkon
beruvchi va zaxiralarni boshqarish nazariyasida ishlab chiqilgan
modellarni pul mablag‗lariga nisbatan ham qo‗llash mumkin. Bunda
so‗z quyidagilarni baholash haqida boradi:
– naqd pul mablag‗lari va uning ekvivalentlarining umumiy
miqdorini;
– qaysi ulushni hisob raqamida, qaysisini esa tez sotiladigan
qimmatli qog‗ozlar ko‗rinishida
saqlash kerakligi;
– pul mablag‗lari va tez sotiladigan aktivlarning o‗zaro
transformatsiyasini qachon va qanday hajmda amalga oshirish kerakligi.
Firmalar o‗z likvid aktivlarini ushlab turgan bank hisob raqamlari
bo‗yicha foizlar to‗lanmaydi. Biroq boshqa likvid aktivlar (qisqa
muddatli davlat qimmatli qog‗ozlari, depozit sertifikatlari, bir martalik
zayom turlari) foiz ko‗rinishida daromad keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: