A. A. Qaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev kompyuter tizimlari va tarmoqlari

Nazorat uchun savollar
1.Axborot tizimining xavfsizligi tushunchasini izohlab bering.
2.Sir saqlash, ega bо‘lish va butunlik tushunchalarini izohlang.
3.Xavf, hujum va tavakkalchilik tushunchalarini izohlang.
4.Troyan oti va virus-dastur nima?
5.Shifrlash, kriptotizim, sirli kalit tushunchalarini tushuntirib bering.
6.Simmetrik kriptotizim va nisimmetrik kriprtotizim haqida ma’lumot bering.
7.Ochiq kalitli va yopiq kalitli kriptosxemalarni tushuntirib bering.
8.Elektron imzoni tushuntirib bering.
9.Identifikatsiya, autentifikatsiya tushunchalarini izohlang.
10. Mualliflashtirish va audit tushunchalarini tushuntirib bering.
11.Himoyalangan kanal texnologiyasi.
12.Xavfsizlik siyosatini tushuntiring.


XIII-BOB. PROTOKOLLAR
Protokollarni kommunikatsiya tarmoqlari yoki internet orqali ma’lumotlar uzatish va qabul qilishni tartibga soluvchi va nazorat qiluvchi qoidalar deb tushunish mumkin.
O‘rganishdan maqsad. (Reja)
Ushbu bo‘limda siz quydagilarni bilib olasiz.
1. Protokol so‘zini manosini.
2. Protokollarni ma’lumotlar oqimi nazoratidagi o‘rni.
3. Ikkita eng keng tarqalgan ma’lumotlar oqimi nazorat protokollari.
- XON/XOFF
- ETX/ACK
4. Binar sinxron protokollarining rejimlari tasnifi va farqi.
- Point -to -point
- Multipoint
5. HDLS va SDLC protokollarining tasnifini.
- Freym formati
- Freym strukturasi
- Amallar jarayoni
- Xatolik va oqim nazorati
6.Fayl jo‘natish protokollari.
7. ARQ protokollari.
OSI modeliga asoslangan ma’lumot uzatish tizimlari bir qanchaierarxik pog‘onalardan tashkil topgan bo‘ladi. Xar bir pog‘onaning asosiy qismi uning dasturiy yoki texnik elementlaridan tashkil topadi. Protokolning asosiy maqsadi bu xabarlar tarmoq orqali boshqa turdosh tarmoqqa jo‘natilishini nazorat qilishdir.
Protokollarni qo‘llash apparatli, dasturiy yoki aralash bo‘lishi mumkin.HTTP vaSMTP kabi amaliy daraja protokollari, shuningdek transport darajasi protokollari deyarli doimo dasturiy qo‘llanadi. Aksincha, ma’lumotlarni uzatish muhiti bilan uzviy bog‘langan fizik va kanal darajalari protokollari tarmoq interfeys kartasi orqali apparatli qo‘llanadi (masalan, Ethernet, Wi-Fi). Kommunikatsion modelning markazida joylashgan tarmoq darajasi ham apparatli, ham dasturiy qo‘llanishi mumkin
Protokollar quydagilarning bazilari bilan yoki barchasi bilan bog‘liq buladi:

• 
  Dastlab tarmoqqa bog‘lanishning boshlanishi.
  
• 
  Freym va qamrab olishni sinxronlash( bu-qamrov boshlanishi oxiriga qarab belgilanadi va shundan keyin qabul qiluvchiqamrov bilan sinxronlashi mumkin).
  
• 
  Oqim nazorati - qabul qiluvchi to‘lib ketmasligini taminlaydi, linya nazorati uzatuvchi (uzatayotgan malumot) yarmigacha borganda qabul qiluvchiga uzatish boshlangani xaqida xabar beradi.
  

• 
  Xatolik nazorati
  
• 
  To‘xtalish nazorati (malum muddat davomida tasdiqlash qabul qilinmasa ham jarayondavom etishimumkin)