A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova

Berilgan:

m₁ = 0,2 kg

N  6,025 10<sup>26

1</sup> ga

кмоль

(   4

кг ₎

кмоль

m₂ = 0,5kg

⁽ ₂

 32

кг ₎

кмоль

A
N  6,025 10²⁶

1

кмоль

Topish kerak:

N₁ - ? N₂ - ?
Yechilishi: Berilgan gaz massasidagi molekulalar sonini quyidagi formula yordamida topamiz:
N  N ^m

A _

Masalada berilganlarni o‘rniga qo‘yib, hisoblab chiqamiz:

N₁  N

N₂  N

^m1  6,025 10²⁶




A

1



A
^m1  6,025 10²⁶

1

1

кмоль

1

кмоль

0,2кг

₄ кг кмоль
0,5кг

₃₂ кг

 3,012 10²⁵

 9,4 10²⁴

molekula;

molekula

кмоль
Javob: N₁ = 3,012 10²⁵ ; N₂ = 9,4 10²⁴ .

6. 
   – masala: Hozirgi zamon laboratoriyasida diffuzion nasos yordamida r
   

= 1 nPa bosimli vakuum hosil qilish mumkin. Agar T = 300 K bo‘lsa, shunday vakuumdagi gaz molekulalarining konsentratsiyasi n₀ topilsin. Bolsman doimiysi k = 1,38 10^-23 J/ K.

Berilgan:

r = 1 nPa T = 300 K

k = 1,38 10^-23 J/ K

Topish kerak:

n₀ - ?
Yechilishi: Gazlarning molekulyar – kinetik nazariyasining asosiy

tenglamasi

p  n₀ KT

dan

n  ^P 

10^12 Па

₁₀12 ^н

_{ м}2

 2,48 10^{8 1}

⁰ kT

1,38 10

 23 ^Ж

К

 300К

4б04 10^{ 24} Нм м³

Javob: n₀ = 2,48 10⁸ 1/m³ .

6. 
   – masala: Hajmi V₁ = 10 l bo‘lgan ballondagi kislorodning harorati t =
   

-13⁰S va p = 9MPa bo‘lsa, kislorodning massasi m topilsin. Normal

sharoitda kislorodning zichligi

Berilgan:

T₁= (273-13)K=260 K V₁ = 10 l = 10 10^-3 m³

R₁ = 9 MPa = 90 10⁵ Pa T₀ = 273 K

P₀ = 1 10⁶ Pa

  1,429 ^кг

_м3

Topish kerak:

m = ?

  1,429 ^{кг .}

м3

Yechilishi: Ballondagi gazning massasi m ni topish uchun uning normal sharoitdagi (T₀= 273 K; p₀=1,0132 10⁵Pa bosimdagi) hajmi V₀ ni bilish zarur. Gazning holat tenglamasi

p1^V1 _

T₁

p₀V₀ T₀

dan foydalanib, normal sharoitdagi gazning hajmi V ni topamiz.

V  V

p₁V₀

p T
0 1

0 1

V₀ ni bilgan holda, gazning massasi m ni aniqlash mumkin.

m  

0^V0

^p1^T0

p T

V

 
0 1

0 1

 1,429

^кг 10

м3

10^3

₃ 90 10⁵ Па  273К

^м 110⁵ Па  260К

 135

10^3 кг

 135г

Javob: m = 135 g.

6. 
   – Masala. 3 m chuqurlikdagi suvda suzib yurgan havo pufakchasining hajmi 5 mm³. Agar tashqi bosim normal atmosfera bosimiga teng bo‘lsa, suv betiga qalqib chiqqan havo pufakchasining hajmi nimaga teng?
   

Berilgan: Yechish:

h = 3m Boyl- Mariott qonunidan foydalanamiz.

V₁ = 5 mm³ T = const bo‘lganda P₁ V₁ = P₂ V₂ (1) R₂ = R₀ = 105 Pa P₁ = P ₀ + ρ _s gh (2)

g = 9,8 m/c² P₁ – h chuqurlikda pufakcha ichidagi havo

T = const bosimi. Suyuqlik sirtida pufakcha ichidagi

so‘ralgan: havoning bosimi atmosfera bosimiga teng

V₂ - ? bo‘ladi, ya’ni: R₂ = R₀ = 105 Pa. (1) va ( 2) lardan foydalanib suyuqlik sirtiga

ko‘tarilib chiqqan havo pufakchasining V₂ hajmini topamiz:

2
_{V } P₁V_{1 } (P₀  _cgh)

P₂ ₀

(3).

Bu erda

  10^{3 кг}

c _м3

suv zichligi. (3) ga son qiymatalarini qo‘yib

hisoblaymiz:
Javob: V₂ = 6,4 mm³.
V₂ 

(10⁵  10³  9,8  3)  5

10⁵

_ 1,294 10⁵

10⁵
 5  6,4мм³

6. 
   – masala: Massasi m=16 g bo‘lgan gaz p= 1 MPa bosim va t = 112⁰C haroratda V = 1600 sm³ hajmni egallagan bo‘lsa, gazning turi (ya’ni
   

^{molyar massasi}  ^{) aniqlansin.}

Berilgan:

m=16 g 10^-3 kg

p= 1 MPa = 10⁶ Pa t = 112⁰C=385 K

V = 1600 sm³ = 16 10^-4 m³

R=8,31 10³J/kmol K

Topish kerak:

 ^{= ?}

Yechilishi: Ideal gaz holatining Mendeleev Klapeyron tenglamasi

pV  ^m  RT



dan, gazning molyar massasi:

_{ } mRT

16 10^3 кг  8,3110³



Ж

кмоль  К

 385К

 32 ^{кг .}

^pV 10⁶ Па 16 10  ⁴ м³

кмоль

Javob:  = 32 kg/kmol ( kislorod).

Mavzuga oid topshiriqlar

1. 
   Sig‘imi 12 l bo‘lgan idishda molekulalarining soni N = 1,44 10¹⁸ ta bo‘lgan
   

gaz bor. Gaz molekulalarining konsentratsiyasi n aniqlansin.

2. 
   Molekulalarining konsentratsiyasi n = 1,25 10²⁶ m³, ularning umumiy soni N = 2,5 10²³ bo‘lgan gaz saqlanayotgan idishning sig‘imi V aniqlansin.
   

3. 
   V = 20 l sig‘imli idishda modda miqdori
   

  1,5кмоль

bo‘lgan gaz

bor. Idishdagi molekulalarning konsentratsiyasi n aniqlansin.

4. 
   Sig‘imi V = 5 l bo‘lgan idishda molekulalarning konsentratsiyasi n = 9,41 10²³ m^-3 bo‘lgan kislorod bor. Gaz massasi m aniqlansin.
   
5. 
   Sig‘imi V = 5 l bo‘lgan ballonda m = 17,5 g massali azot bor. Ballondagi azot molekulalarining konsentratsiyasi aniqlansin.
   
6. 
   Agar idishdagi vodorod molekulalarining konsentratsiyasi n = 2 10¹⁸ m^-3 bo‘lsa, V = 3l sig‘imli idishni to‘ldirib to‘rgan mazkur gazning
   

^{modda miqdori}  ^aniqlansin.

7. 
   Massasi m = 58,5 g bo‘lgan gaz V = 5 l sig‘imli idishda saqlanmoqda. Gaz molekulalarining konsentratsiyasi n = 2,2 10²⁶m^-3. Bu qanday gaz?
   
8. 
   Sig‘imi V = 2 l bo‘lgan ballonda m = 1,17 g massali kislorod bor. Idishdagi molekulalarning konsentratsiyasi n = 1,1 10²⁵m^-3. SHu berilganlar bo‘yicha Avogadro doimiysi N_A aniqlansin.
   
9. 
   T = 300K haroratdagi va p = 1 mPa bosim ostidagi ideal gaz molekulalarining konsentratsiyasi n aniqlansin.
   
10. 
    Gaz haroratining ikki xil: 1) T = 3K; 2) T = 1kK qiymatlarida ideal gazning bosimi R aniqlansin. Gaz molekulalarining konsentratsiyasi n = 10¹⁹sm^-3 deb qabul qilinsin.
    
11. 
    V = 30 l sig‘imli ballonda T = 300K harorat va r = 5 mPa bosim ostida qancha gaz molekulasi bo‘ladi.
    
12. 
    Vodorod molekulasining o‘rtacha arifmetik va eng katta ehtimoliy tezliklari topilsin.Hisoblash haroratning uchta qiymati 1) T = 20 K; 2) T = 300 K; 3) T=5 kK uchun bajarilsin.
    
13. 
    Gaz molekulasining o‘rtacha kvadratik tezligi 2 km/ s bo‘lsa, uning o‘rtacha arifmetik tezligi aniqlansin.
    
14. 
    T = 400 K haroratdagi vodorod molekulasining eng katta ehtimoliy tezligi aniqlansin.
    

Talabalarning mustaqil ishlari uchun sinov savollari va

topshiriqlar

1. 
   Molekulyar fizika va termodinamika nimani o‘rgatadi?
   
2. 
   Molekulyar-kinetik nazariya qanday nazariya va uning asoslarini nima tashkil qiladi?
   
3. 
   Broun harakati qanday namoyon bo‘ladi va u nimalarga bog‘liq?
   
4. 
   Diffuziya hodisasi deb qanday hodisaga aytiladi?
   
5. 
   Diffuziya hodisasi gazlarda, suyuqliklarda va qattiq jismlarda qanday sodir bo‘ladi?
   
6. 
   Molekulalarning o‘lchamlari deganda nimani tushunasiz? Ular qanday aniqlanadi?
   
7. 
   Atom massasi deb nimaga aytiladi? U qanday aniqlanadi?
   
8. 
   Modda miqdori deb nimaga aytiladi? U qanday aniqlanadi, uning o‘lchov birliklarini ayting.
   
9. 
   Elementning atom og‘irligi nima?
   
10. 
    Moddaning atom og‘irligi nima?
    
11. 
    Avogadro va Loshmidt soni nima?
    

FOYDALANISH UCHUN TAVSIYA ETILADIGAN ADABIYOTLAR

1.G.Ya.Myakishev,B.B.Buxovsev,Yu.L.Klimontovich.Fizika10.T.,” O‘qituvchi”

2. 
   G.S.Landsberg tahriri ostida. Elementar fizika kursi. 1-tom.M., “Nauka”, 1973
   
3. 
   Методика преподования физики в средней школе (Под.ред.
   

С.Э.Каменецкого, Л.А.Ивановой).-М.,”Просвешение”, 1987.

2. 
   B.M.Mirzaxmedov va boshqalar. Fizika o‘qitish metodikasi kursidan o‘quv eksperimenti. - T., “O‘qituvchi”, 1989.
   
3. 
   Svitkov L.P. Termodinamika va molekulyar fizika. M., “Prosveshenie”, 1986
   
4. 
   M.Ismoilov, M.Yunusov. Elementar fizika kursi -T., ”O‘qituvchi”, 1990
   
5. 
   I.V.Savelev. Umumiy fizika. 1-tom - M., “Prosveshenie”, 1973
   
6. 
   Гершензон Э.М., Малов Н.Н. и другие. Курс общей физики
   

(Молекулярная физика). М., “Просвешение”, 1982

2. 
   Кикоин И.К., Кикоин А.К., Молекулярная физика М., “Наука”, 1976.
   

10.O.Axmadjonov. Fizika kursi Mexanika va molekulyar fizika. T., “O‘qituvchi” 1985.