A. A. Kaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev

Dasturiy ta'minoti - ‘funksional masalalami yechish uchun zarur boigan doimiy ishlatiladigan dasturlar va foydalanuvchiga ishlash jarayonida eng ko‘p qulayliklar ta'minlovchi, hisoblash texnikasini eng ko’p samara bilan ishlatishga imkon beruvchi dasturlardan iborat.

Matemaiik ta 'minoti - tizimda ishlatiladigan axborotlarga ishlov berishning matematik usullar, modellar va algoritmlanning jamlamasidan iborat.

Lingvistik ta 'minoti - mashina bilan insonning muloqotini yengillashtiruvchi va tizimda uning loyihalashtirish sifatini oshirish maqsadida ishlatiladigan til vositalarining jamlamasidan iborat.

Tashkillashtirish ta 'minoti - tizimdan foydalanuvchilami va tizimni yaratish jarayonini hamda tizimni ishlashini chegaralovi yechimlarning majmuasidan iborat va u o’z tarkibiga quyidagilami oladi:

• 
  kadrlar bilan ta'minlash - tizimni loyihalash va yaratishda qatnashuvchi mutaxassislaming tarkibi, shtatlar jadvali va ulaming vazifalari;
  
• 
  ergonomik ta 'minlash - axborot tizimini yaratilishida va ishla- tishda, foydalanuvchi tizimni tez o’zlashtirishi uchun, foydalanuv- chinmg faoliyati uchun optimal sharoit yaratishda fqydalanadigan vosita va usullar to’plamidan iborat;
  
• 
  huquqiy ta’ minot ~ axborot tizimini yaratishda va foydalanishda, axborotni olish tartibi, o’zgartirish va ishlatishning chegaralovchi huquqiy normalarining jamlamasi.
  

AHT ko’p turlaridan faqat bittasini kengroq ko'rib chiqamiz - hisoblash tizimlari (HT).
Hisoblash tizim - bu bir yoki bir necha kompyuterlarni yoki protsessorlami, dasturiy ta'minotni, tashqi qurilmalarni axborot- hisoblash jarayonini birgalikda . bajarish uchun mo’ljallangan to’plami.
Hisoblash tizimida kompyuter bitta bo’lishi mumkin, lekin ko’p vazifali tashqi qurilma bilan birgalikda ulangan bo’lishi mumkin. Tashqi qurilmaning narxi ko’pincha kompyuter narxidan ko’p marotaba ortiq bo’ladi. Ko’p tarqalgan bir kompyuterli XT ga misol tariqasida axborotga tele ishlov berish tizimini keltirish mumkin. Lekin hisoblash tizimining an'anaviy varianti ko’p kompyuterli va ko’p protsessorli variantiardir.
Birinchi . hisoblash tizimlari tezlikni va ishlash ishonchliligini oshirish maqsadida hisoblash operatsiyalarni parallel bajarish yoTini
qo‘llash orqali yaratilgan. Kompyuteming keyingi tezligini oshirishdagi “to'siq” bu elektromagnit toiqinlarining tarqalishini oxirgi tezligi, yorug‘lik tezligi - 300 000 km/s. XT elementlari orasida signallaming tarqalish vaqti elektron sxemalaming o‘tish vaqtidan ancha oshishi mumkin, Shuning uchun operatsiyalami qat'iy ketma-ketlikda bajarilishi fon Neyman tarkibli kompyuterga xarakterlidir, bu tarkib esa XT tezligini jiddiy oshirishga imkon bermaydi. .
Operatsiyalami bajarilishini parallelligi tizim tezligini jiddiy oshiradi; u shuningdek agarda operatsiyalar ikki marta bajarilsa va ulaming natijalari solishtirilsa ishonchlilikni (tizimdagi bitta kompyuter buzilsa, uning vazifasini boshqa kompyuter o‘z zimmasiga oladi) va tizim vazifasini to‘g‘ri bajarilishini jiddiy oshirishi mumkin.
Zamonaviy XT uchun, superkompyuterlardan tashqari, ularning zarurlik ko‘rsagichlarini asoslashning o‘zi ham boshqacha - foydala- nuvchiga axborot xizmatlarini koisatishning o‘zi va bu xizmatning sifati hamda servisi muhim. Superkompyuteriar va ko‘p protsessorli XT uchun muhim ko‘rsatgich ularning unumdorligi va ishonch- liligidir.
Hisoblash tizimlari kompyuterlar asosida tuzilishi mumkun - ko‘p mashinali XT yoki alohida protsessorlar asosida tuzilishi mumkin - ko‘p protsessorli XT.
Hisoblash tizimlari у ana bo'lishi mumkin:

• 
  bir turdagi;
  
• 
  bir turda boimagan.