A. A. Kaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev

tarkibiy jihatidan bir bosqichli (axborotlarga ishlov berishning faqat bitta umumiy bosqichi mavjud);

ko'p bosqichli (iyerarxik, shajara) tarkib. Shajara XT kompyuter-lar yoki protsessorlar axborotlarga ishlov berishning turli bosqichlariga taqsimlangan, ba'zi kompyuterlar (protsessorlar) ba'zi vazifalami bajarishga maxsuslashtililishi mumkin.

Va nihoyat XT aytib o'tilganidek bo‘linishi mumkin:

• 
  bir mashinalik;
  
• 
  ko‘p mashinalik;
  
• 
  ko‘p protsessorlik.
  

3. 
   Ko‘p mashinali va ko‘p protsessorli hisoblash tizimlari
   

Ко ‘p mashinali hisoblash tizimlari - bu tizim, bir necha bir xil yoki turli va nisbatan mustaqil kompyuterlardan tashkil topgan boTib, ular o‘zaro axborot almashuv qurilmalar! orqali ulangan, xususan, aloqa kanallari bo‘yicha.
Ko‘p mashinali XT da har bir kompyuter o‘zining operatsion tizimi (ОТ) yordamida ishlaydi. Bir-biri bilan muloqotda boigan kompyuterlar o'rtasidagi axborot almashuvi ОТ boshqaruvida amal­ga oshinlganligi uchun almashuv amalining dinamik ko‘rsatgichlari bir qancha yomonlashadi (ОТ lar ishlashini moslashtirish uchun vaqt talab etiladi). Ko‘p mashinali XT kompyuterlar o‘rtasidagi axborot muloqoti quyidagi darajalarda amalga oshirilishi mumkin. '

• 
  protsessorlar;
  
• 
  tezkor xotira (OX);
  
• 
  aloqa kanallari.
  

Protsessorlarning bevosita bir-biri bilan muloqotida axborot aloqasi protsessor xotirasining registrlari orqali amalga oshiriladi va ОТ tarkibi da juda murakkab maxsus dasturlar boiishi talab etiladi.
Tezkor xotira darajasidagi . muloqotda tezkor xotiraning umumiy maydonini dasturiy joriy etishga keltvriladi, bu bir oz osonroq, ammo u shuningdek ОТ jiddiy rivojlantirilishini talab etadi. Umumiy maydon deyilganda xotira modullarini teng ega boiishlik inobatga olinadi, ya'ni xotiraning barcha modullariga barcha protsessorlar va aloqa kanallari ega boia oladi.

23-rasm. Hisoblash tizimidagi kompyuterlarning muloqot sxemasi.