А. А. Ерметов мавзунинг режаси

• 2-Мавзу- Мустақилликка эришиш арафасида Ўзбекистондаги ижтимоий-сиёсий жараёнлар
• Ўқитувчи:т.ф.д. А.А.Ерметов

МАВЗУНИНГ РЕЖАСИ:

• Режа:
• 1. ХХ аср 80-йиллари ўрталарида республика ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий ҳаётидаги инқирозли ҳолат.
• 2. Марказнинг Ўзбекистонда амалга оширган қатағон сиёсати. “Пахта иши” “Ўзбек иши” номли кампаниялар.
• 3. Аҳоли турмуш тарзининг оғирлашуви. Орол фожиаси.
• 4. Фарғона воқеалари. 1989 йил ўрталарида республика ижтимоий-сиёсий ҳаётидаги ўзгаришлар. Миллий манфаатлар устуворлигининг ўсиб бориши.
• 5. И.Каримов – Ўзбекистоннинг Биринчи Президенти. Мустақиллик декларацияси ва унинг тарихий аҳамияти.
• 6. 1991 йил август воқеалари. ГКЧП. Совет давлатининг таназзулга юз тутиши.

• Мавзу юзасидан таянч сўз ва иборалар:

• Урушдан сўнг, тикланиш ва ривожланиш, саноат, пахтачилик, енгил саноат, хом ашё, ижтимоий-иқтисодий ҳаёт, пахта монокультураси, қайта қуриш, демократия, мустақиллик остонаси, декларация, ижтимоий – сиёсий вазият, сувернитет, таназзул, инқироз.

1.ХХ аср 80-йиллари ўрталарида республика ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий ҳаётидаги инқирозли ҳолат.

Аждодларимизнинг табиат билан боғлиқ анъанавий одоб-ахлоқ қоидалари, миллий анъаналари, удум ва маросимлари унутилди. Жумладан, минг йиллар мобайнида шаклланиб, сайқал топиб, нишонланиб келинган "Ҳосил байрами", "Қовун сайли", "Гул сайли", "Наврўз" каби байрам ва удумлар унутилди ёки таъқиқлаб қўйилди. "Наврўз"нинг сунъий равишда "Навбаҳор"га айлантирилиши ёки унга эскилик сарқити дея қаралиши оқибатида Наврўз билан алоқадор одамларнинг табиатга, ўсимликларга, ерга муносабати ўзгарди, улар билан боғлиқ анъаналар унутилиш арафасида қолди. .

Халқимизнинг кўпроқ қишлоқ хўжалиги меҳнатига жалб қилиниши, пахта яккаҳокимлиги каби салбий ҳолатлар, ўлка асосан хом ашё, айниқса пахта хом ашё базасига айлантирилиши бошқа қишлоқ хўжалик экин турларига нисбатан тескари муносабатни шаклланишига олиб келди. Қишлоқ хўжалиги майдонларига максимал даражада кимёвий ўғитлар берилиши натижасида халқ соғлом турмуш тарзи айниқса ёш авлод генофонди учун хавф пайдо бўлди.

Кейинги чорак аср давомида муаммо бўлиб келаётган Орол денгизи муоммасини ҳал этиш учун бир қатор лойиҳалар таклиф этилганлигига қарамай, уларнинг бирортаси ҳам жорий этилмади. ХХ аср 60-йилларидан бошлаб янги ерлар кенг қўламда ўзлаштирилиши,

саноат, чорвачилик комплексларининг экстенсив ривожлантирилиши, коллектор-зовур тизимлари қурилсада, улар асосан пахтачилик учун хизмат қилди ҳамда канал, лотоклар сувлари суғориш учун муттасил юқори ҳажмларда олинди. Шу боис ҳавзалардаги сувнинг салмоғи камая бошлади.

• 2. Марказнинг Ўзбекистонда амалга оширган қатағон сиёсати. “Пахта иши” “Ўзбек иши” номли кампаниялар.

• ЎзССРнинг ижтимоий-сиёсий ҳаётида 1984 йил 23 июнда бўлган Ўзбекистон Компартияси МК XVI – пленуми машъум роль ўйнади. Москва ташаббуси ва кўрсатмаси билан ташкил қилинган мазкур пленумда қабул қилинган ҳужжатлар республикада ўзбек халқини асоссиз бадном этиш компаниясини бошлаб берди

• Марказнинг тазйиқи остида 1984 йилдан Ўзбекистондаги раҳбарлик лавозимларига собиқ иттифоқнинг ҳар хил жойларидан «кадрлар десанти» кела бошлади. Биргина 1984 –1987 йилларда Москва, Ленинград ва Россиянинг бошқа шаҳарларидан 400 дан ортиқ киши Ўзбекистоннинг партия, совет, маъмурий-хўжалик органларига ишга юборилган. Кадрларни алмаштириш сиёсати аянчли тус олди.

КПСС МҚ нинг 1985 йил (апрел) Пленуми мамлакатда вужудга келган вазиятни таҳлил қилиб, совет жамиятини “қайта қуриш” зарурлиги борасида кўрсатмалар берди. Пленум ижтимоий ҳаётни “демократлаштириш”, “ошкораликни жорий қилиш”, миллий сиёсатни “такомиллаштириш”, умуман жамият ҳаётининг барча соҳаларини “чуқур ислоҳ қилиш” йўлини эълон қилди.

Лекин амалда бу сиёсат ислоҳотларни амалга оширишнинг аниқ концепцияси бўлмасдан, балки чуқур инқирозга йўл тутган совет мустабид тузумини сақлаб қолишга, марказнинг миллий республикалар устидан назоратини кучайтиришга йўналтирилган эди.

• “Қайта қуриш” ва унинг чекланганлиги шунда намоён бўлдики, гарчанда демократия, ошкоралик дея бонг урилган бўлсада, 1985-1990 йиллар оралиғида республика ҳаётида катта сиёсий, ижтимоий ўзгаришлар содир бўлди.

• 80-йилларнинг ўрталарига келиб СССРнинг парчаланиши реал объектив ҳақиқатга айланиб қолди. Халқ миллий онгни ўсиши, жамиятнинг ижтимоий қонуниятлари ва талаби ўзбек тили масаласини кўриб чиқишни кун тартибига қўйилишига туртки бўлди. Шу тарзда ҳукумат ва мамлакатимиз илмий жамоатчилиги саъйи ҳаракатлари билан 1989 йил 21 октябрда халқимиз маънавий ҳаётида муҳим воқеа содир бўлди, ўзбек тилига “Давлат тили” мақоми берилди.