A. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va menejmenti

Iste’molchi
O‘qitish 
Moliyaviy
resurslar
Jarayonlar
 
Strategi
ya 

---

61 
raqobatchiga nisbatan kam resurslarga ega bo‘lganda, yaxshi natija berishi 
mumkin. U, ko‘pincha kutilmaganda raqobatchilarga qarshi ishlatiladi. Hujum 
strategiyasini qo‘llash natijasida firma bozorda o‘z ulushini oshirishga harakat 
qiladi. Bundan maqsad tajriba samarasini keng qo‘llash hisobiga rentabellikni 
oshirishdir. 
Mudofa strategiyasi – bu bozor liderining strategiyasi bo‘lib, u orqali 
korxona bozorda raqobat kurashida qo‘lga kiritgan yutuqlarni, pozisiyalarini, 
masalan, bozorda katta ulushga ega bo‘lish, mahsulot markasining obro‘sini 
ko‘tarish, tovar harakati kanallari ustidan nazoratni saqlab qolishga intiladi.
Mudofa strategiyasi – bozor lideri tomonidan o‘zining biznesini 
raqobatchilar tajovuzidan doimo himoya qilish maqsadida tanlanadigan 
strategiyadir. Mudofaa strategiyasining quyidagi turlari mavjud: pozisiyali 
mudofaa, qanot mudofaasi, qayta hujumga o‘tish yo‘li bilan mudofaa, mobil 
mudofaa va qisilib kelayotgan mudofaa. 
M.Porter ixtisoslashishni tanlash bilan bog‘liq raqobatlashuv ustunliklarini 
strategiyaning uch turiga, ya’ni xarajat/hajm strategiyasi; differensiatsiya 
strategiyasi va ixtisoslashuv strategiyasiga ajratgan.
Xarajat/hajm strategiyasi tovar va xizmatlarni samarali hamda past narxda 
ishlab chiqarish imkoniyatiga asoslanadi. Tannarxning past bo‘lishi raqobatdoshlar 
oldida ustunlik beradi. Bu ustunlikka ko‘lam kengligi ta’siri, to‘plangan tajriba 
ta’siri va texnologik innovatsiyalar kiritilishi natijasida muvaffaq bo‘lingan iqtisod 
asosida erishiladi. Kompaniyaning foydasi kichik miqdorda marja bo‘lishiga 
qaramay, kompaniya tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga bog‘liqdir. 
Bir birlik mahsulotga nisbatan marja pasaygan holda katta hajmdagi sotuv hisobiga 
kompaniyaning strategiya tanlovi o‘zini oqlaydi. 
Differensiatsiya strategiyasi xaridorlar tomonidan darhol tan olinadigan va 
munosib baholanadigan tovarlar taklif qilishga asoslanadi. Differensiatsiyaning asosiy 
manbalari bo‘lib: tovarning so‘zsiz muvaffaqiyatga yetaklaydigan ajralib turadigan 
xususiyatlari va ustunliklari; taklifning savdo belgisida aks etadigan, sezilmaydigan 
tarkibiy qismlari; tovarning iste’mol sharoitlari va usuliga moslashuvi; iste’molchining 
alohida ehtiyojlariga moslashuvi hisoblanadi. Kompaniya foydasi uning o‘z taklifini 
yetarli darajada jozibali qila olishi va xaridorlar tomonidan ushbu taklifni uning 
raqobatchilari taklifiga nisbatan afzal deb topilishiga hamda asosiy mahsulotlar 
narxlariga nisbatan yuqori narx to‘lanishiga erisha olishiga bog‘liqdir. Differensiatsiya 
strategiyasi kompaniyaning yuqori marja va kichik miqdordagi hajmga xos bo‘lgan 
siyosatida hamda salmoqli marja va katta miqdordagi hajm miqdordagi hajm siyosatida 
namoyon bo‘ladi.
Bank tizimini tahlil qilish va uning jozibadorlik darajasini aniqlashda 
qo‘llaniladigan yana bir uslub, avval aytib o‘tganimizdek, bu M.Porterning “Besh 
raqobat kuchi” modelidir. M.Porterning
13
harakatlantiruvchi besh raqobat kuchi, 
ya’ni tarmoq ichidagi raqobatchi, doimiy raqobatchilar, ta’minotchilar, 
iste’molchilar va o‘rinbosar mahsulotlar tomonidan keluvchi xavflarni tadqiq qilish 
korxonaga ushbu tarmoqqa kirib borish yoki unda qolish uchun yetarli darajada 
13
Porter M. How competitive forces shapt strategy. Comprative Economics, Vol. 5, 1980, pp. 141-159. 

---

62 
jozibadorligini aniqlash hamda strategik marketing qarorlarini shakllantirish 
imkonini beradi.
Tarmoq ichidagi raqobatchilar – bir-biriga yaqin bo‘lgan mahsulotlar ishlab 
chiqaradigan firmalarning obro‘sini ko‘tarish yoki o‘z pozisiyasini himoya qilish 
uchun raqobat olib boruvchilardir. Raqobatning kuchayib ketishiga quyidagilar 
sabab bo‘ladi:
– kapital talab qilish darajasi yuqoriligi; 
– tarmoqda kichik korxonalarning ko‘pligi, dominantlik qiluvchi 
kompaniyaning yo‘qligi;
– mahsulotlarning sezilarsiz darajada differensiatsiyalanishi.