А. А. Ашрабов, 10. В. Зайцев

§
Г-
|
1
1
Он
ч
§
си
0
I
9
К*!
о
§
<
<
о
«
ч
и
со
0
1
3,
7
1
2
,9
»>
X
Л
и
с
т
5-
16
1
1
V
I
с
из
ч
к
•в*
Л
и
с
т
6- 
1с
I
1
1
1
си
Е
00
С'Г
1
!
00
ка
2
ХГ
444,0
45
8,
7
18
0,
3 
_
1
8
0
,3
К’
2
й
41
2,
8
425,2
1
6
0
,2
1
6
0
,2
к
о.
ч
2
2
1 ^ 
о
А
р
м
ат
ур
а 
п
у
л
а
т
и
II 
к
л
а
с
с
ю
см
0
4
07
,6
4
20
,0
1
1
л
сх
н
§
Си
<
(О
0
5,2
5,
2
1
6
0
,2
1
6
0
,2
1 ■
Ж
а
м
и
3
1
,2
-
33
,5
сГ
(М
о '
см
- 
I 
к
л
а
с
с
СО
-0
СМ
СО
3
3
,5
1
1
<5
СО
0
I
1
<м
2
0
,1
ю в н б ш хнэмэхге
Ф
М
1
Ф
М
2
Ф
М
З
Ф
М
З
а
ч
о
ч
с
н
к
из
$

---

Э ле­
мент
марка-
си
Поз.
Э ски з ёки кесим
А
р
м
а
т
у
р
а
д
и
а
м
е
т
р
и
ва
к
л
а
с
с
и
У
зу
н
л
и
ги
,
м
м
Сони
КМ
12
8
9
1290
3 5 0
I 
8 9 0
6
7
0
22А-1II
3480
3
1 3 6 0
Жойиг.а 
\
к,ара6 
1810
| 
у 
букилсин
8А-1
3610
84
10
11
10 50
70
8А-1
1160
6
/
8А-1
580
20
-
10.54- раем. С тер ж ен л ар ведомостини т у з и ш г а мисол
КР1;.КР2
3
! 
Ф6А.Г
К -
т
I
\ и
Р
|
%
1
3-
ЗОО [
;д д о
- 
Щ
ш ш . Т :
7*<60 <5150
2180.\
к -
.1-1
КР1у'Н!Н № 2у< щ н
Г
фуяш
ч
£ 5 * " V- 
АЙ'
V .?
Ф'гвлт
/ГП1-
10 55- раем. А р м а т ур а каркасининг чизмасини расмийлаштириш 
246

---

Н а р е з к а  
2 5 0
М НГ
<р20А1
1_ 
-500x8
•а
I
5
Т'О
790
150
80 у 160
■
300
60
\ г г 
\ ±
М№ Гайка
МН2
т р . 4 0 x 3 ,5\
_ 6
__х
<р12АШ
.
=т1
в0\ 
2 4 0
\80\
400
~Г
1 0 .5 6 -раем. Буюмнинг таркибий кисмлари буйича йигма чизмасида у л ч а м л а р
в а бошща, маълумотларни тасви рлаш га мисоллар
нинг к ласслари ва ма рка ла ри, а р м а т у р а э ле ме нт ла ри билан 
1
^уйма 
д е т а л л а р г а тегишли к онс труктив муло.^азалар х,исобга олинади. 
А р м а т у р а лойидасида ( а р ма т у р а н и о р т щ ч а сарф ^илмаган ^олда 
энг к у п ^ у л ла н и л а аи г ан профиллари м а в ж у д б у л м а г а н и д а у л а н ­
ки ^анда йла ри билан алмаштириш туррисида к у р с а т м а л а р ке лт и-
риш к е р а к .
10.7-§. ТЕ М И Р -Б Е ТО Н К О Н С Т Р У К Ц И Я Л А Р РИВОЖИНИНГ
И С Т Щ Б О Л И
Бетон билан темир-бетон бизнинг м ам л а к а т и м и з д а асосий 
^ урилиш материали ^исоэланади. С С С Р Ма рказ ий статистика 
бошцармаси м а ъ л у мо т ла р и г а к у р а м амла ка т и ми з д а йирма темир-
2 4 ?

---

'бетон ишлаб ч щ а р и ш билан э н д и л и кд а 6000 г а яь;ин к ор хо на
ва саноа т тармоь;лари банд.
Й и г м а темир- бе тон саноати у т т и з йил р и в о ж л а н и ш и д а и н д у с ­
трия нинг т е х н и к а ж и ^ а т д а н энг юк с а к д а р а ж а д а т аъмин ла н га н 
т а р м о г и г а айланди. У сони, х од и м ла рй , асосий ишлаб чи^ариш 
фондларининг ба^оси ва т ай ё рл а на д и г а н ма ^ су л от ла р н и н г х а ж м и
ж и ^ а г д а н к у р и л и ш м ат е р иа л ла р и в а к о н с т р у к ц и я л а р и ишлаб чи- 
^ а р а д и г а н боцща т а р м о ^л а рг а нисбатан у с т у н т у р а д и . Йигма т е ­
м ир - б е т о н саноатининг ри в о ж т опишида к у п л а б ишлаб чиь;ариш- 
нинг ил ми й - т е х ни к а асосларини барпо этиш, йигма т емир- бе тон 
к о н с т р у к ц и я л а р ишл ат и ш ва олимларимиз нинг бетон ва т е м и р - б е ­
тон к о нс тр у к ци я ла р н и ч е г а ра ^ола т ла рга дисоблаш со^асида эриш- 
ган ю т у к л а р и м у ^ и м роль у йиа ди. Йи гм а темир-бетон к о р х е н а -
лари м а ^ с у л о т л а р и н и н г н о м е нк л а т у р а с и т у р а р - ж о й , г р а ж д а н ва 
цишло^ х у ж а л и г и ишлаб чи^ариши ^ у р ил ишла ри у ч у н т емир-
бетон к о нс т р у кц и я л а р и н и типла рг а а ж р а т и ш ва ун и ф и к а ц и яла ш-
г а асосланган- Бу к о р х о н а л а р э н д и л и кд а ц у р и л и шл а р у ч у н фа- 
Кат у н и ф и к а ц и яла шт ир илг ан к о н с т р у к ц и я л а р ишлаб ч и ^ а р м о^ д а .
Б уюм ла р ни н г ч е к л а н г а н н о м е нк л а т у р а с и у ла р ни к у п л а б и ш ­
л а б чицаришни т а ш к и л этиш, иш у н у м и кщори б у л г а н асбоб- 
у с к у н а л а р д а н фойда ла нг ан ^ ол да м е ха н и з а ц и я н и к е н г ми к ё с да
ж о р и й килиш, к о рх о н а ла р , ц е х л а р ва айрим т е х н о л о г и к линия- 
л а р н и и х т и с ос ла шт и ри шг а имкон беради.
Са ма р а л и те м ир -б ет он к о н с т р у к ц и я л а р ишлаб чи^ариш цемент,
м е т а л л у р г и я саноати ва н о ру д а цурилиш материаллари саноа т- 
л а р и г а ж у д а бог ли^ б у л ад и . 1950 йи/дчн 1986 йилг ача б у л г а н
д а в р ичида ц е м е нт ишлаб чи^ариш 10 млн. т д а н 147 млн. т г ача 
к у п а й д и , б у н д а ишлаб чицарилган цеме нт н инг к а тта у л у ш и 500 
м а р к а л и п о р тл а нд ц е м ен т га т у г р и к е лг ан , цементнинг у р т а ч а мар- 
к а с и эса 400 г а ч а к у т а р и л г а н .
Бу йиллар моба йнида м е т а л л у р -
г ия нинг я нг и т а р мо ги —а р м а т у р а п у л а т л ар и ишлаб чикзриш б а р ­
по этилган эди. 
Б у н д а ишлаб чицариладиган а р м а т у р а пу ла т -
лари п у л а т п р ок а т у м у м и й ^ а ж ми ни н г 12% г а яцинини т а шк и л
э тди.
Олдиндан з у р и ^ к з н йигма к о н с т р у к ц и я л а р ва б у ю м ла р ишлаб 
чика риш к а т та с у р ъ а т л а р д а р ив ож ла н д и. Б у н д ай м а ^ с у л о т л а р
чикариш ^ а ж м и у р т а ч а з^ар 4 —5 йилда икки ба ра в а р ошга н ва 
дозирг и в а к т д а ч и^ арил аё г га н йигма т емир- бе тон м а ^ с у л о т л а р
^ а м м а х;ажмининг чораг идан ортигнни т а ш к и л эт а ди. ^ о з и р к у -
р у в ч и л а р о л д и г а к у р и л и ш д а ишл ат ил ад иг ан бетон ва т е м и р - б е -
тоннинг сифати д а м д а с амарад орлигини я н а д а ошнриш ма с а л ал а-
ри, х у с у с а н , к у р и ли ш п р ак ти к а с иг а з а в о д л а р д а юкори д а р а ж а
пишик, енгнл ва с е р г о в а к б ет о нл ар да н т а л а о ча н л и к билан т а й ё р-
.ланган юкори д а р а ж а с ам ар ад ор к о н с т р у к ц и я л а р ва бу юмла р,
ишлаб чика риш к о н с т р ук т и в э л еме нтла рнинг огирлигини анча- 
мунча пасайтириш, курилишни, и нду ст рия ла шт иришни ошириш, 
у н и н г ба.^осини пасайтириш, бино ва иншоотларни к у р и ш д а ме>;- 
нат сарфларини ^ а мд а курилиш м уд д а т и н и кисцартиришни к у п ­
л а б . жорий эт ишг а у т иш ма с а ла ла ри к у й и л г а н .
248

---

Копламаларнинг материал сигими к о н с т р у к ц и я л а р н и н г массас и 
г о я т а к т у а л м у а м м о ( проблема) ^исобланади. Ёпмаларнинг пли- 
т алари 
э н д и л ик да
куп 
к о р х о н а л а р д а ралвирак т у л д и р г и ч л а р
к у ш и л г а н
е н г ил бетонлардан 
т а й ё рл ан а д и;
н а т и ж а д а у л а р -
нинг массас и ■ 30% г ач а к а м а я д и ; юцори 
д а р а ж а с а м а р а д о р
иситкич к у шиб тайёрланиши билан цоплама тусиб т у р у в ч и кон- 
с т р у к ци я с и н ин г орирлиги та х ми н а н и к к и Оаравар к а м а я д и . М а ^ а л -
лий йул билан ишлаб чи к а ри лг ан сифатли ралвирак т у л д и р г и ч л а р
к у ш и б с е р г о в а к ва енгил б ет о нл ар да н тайё рла нг ан ташци д е в о р
панелларининг к о нс т р у кц и я л ар и ^ам ж у д а с а м ар ал и к о н с т р у к -
ция ла рди р.
А г а р цаттик ж и нс л а р д а н ишлаб чика рилг ан т у л д и р г и ч л а р
^ у ш и лг а н юцори д а р а ж а пиши^ бетон ишлатилса, н а г р у з к а к^~ 
т а р у в ч и конс тр ук ц и я ла р ни н г с а ма ра д ор ли г и я н а д а ошиши м у м -
кин. Бетонни класси В40 — В50 д а н В60— В70 гача о ш г а н д а бир 
к а в а т л и ва к у п ка ватли биноларнинг к у ч л и юк л ан г а н к о л он н а л а-
ри, олдиндан юкланг ан к а тта оралицли плиталар, т у с и н л а р , фер- 
м а л а р каби к о н с т р у к ц и я л а р г а бетон 30% г ач а к а м сарф булади, . 
к о н с т р у к ц и я л а р н и н г нархи се з и ла рли д а р а ж а к а м а я д и .
Юцори ма р к ал и пор тл ан д ц е ме н т ишлаб чика рилиши кщори 
д а р а ж а пишик бетонлар и ш л а ти ш га имкон т у г д и р а д и . Олдинда н 
з у р и к к а н т е мир- бе тон к о н с т р у к ц и я л а р ишлаб чи^ариш р ив о жи
юцОри д а р а ж а п и ш ик п у л а т л а р ишлаб ч и к а ри шг а, а р м а т у р а л а р -
нинг с а м а р а д о р хиллари, х у с у с а н , дав ри й профилли юкори д а р а ­
ж а пишик сим, етти симли ва бопща хил п у л а т а р к о н л ар ва 
юкорида эслатиб у т и л г а н юкори д а р а ж а пишик бе т о нл ар ишлаб 
чикаришнинг ривожи билан борланган. Олдинда н з у р и к к а н т е ­
мир-бетон б ор ас и д а ку п c o l a r a м у л ж а л л а н а д и г а н б у ю м л а р —ё п ­
маларнинг ичи б уш килиб и шл ан а д и г ан ва ясси плиталари, буйи
6 м ли к о в у рг а си м он плиталар, ишлаб чицариш к о р х он а ла р и
биноларининг к о п ла м ал ар иг а к е т а д и г а н оралиги 6 ва 9 м ли с т р о­
пило т у с ин ла ри ишлаб ч ик а р и шг а у т и л а д и . Улча мл ари 3 X 1 8 ва 
3 x 2 4 м ли ора лик плиталар ( К Ж С типд а ги ва П симон ке симли) , 
бир к а в а т л и ишлаб чика риш биноларининг колонналари, к у п
к ав а т л и биноларнинг ( 3 —5 ц а в ат ла р и г а к е т а д и г а н ) к ирк имс из
колонналари каби олдиндан з у р и к к а н к о н с т р у к ц и я л а р ишлаб 
чика риш ва к у р и л и ш г а жорий килиш ишлари к е нга йт и р ил ад и .
1^урилаётган бино ва иншоотларнинг к о н с тр у к т и в ш ак л л а ри
с ез и ла рл и д а р а ж а ривож топиши к е ра к . Са ноа т корхон а ла ри 
Курилишида бинонинг. ички р е ж и м и г а ^ у й и л а ди г а н т а л аб ла р
а н ч аг ин а к уча йг и ри ла д и . Б у асосан ишчилар м е ^ н а т циладиг ан 
ша роитларни я х ш и л а ш , к у п д о л л а р д а эса т е х но л о г и к процесс лар 
т а л аб
циладиган з а р у р и й
п араметрларни 
т а ъ м и н л а ш г а х,ам 
борли^дир. 
Ш у н и н г у ч у н
с у н ъ ий в е н т иля ц и я
в а биноларда 
^ а в он инг ^а рора т и билан намлигини бир 
х и л д а с ак ла шн ин г
роли ке ск ин ошиб бормоцда, и н ж ен е р л ик у с к у н а л а р билан етар- 
ли д а р а ж а т а ъ м ин ла н г ан бинолар к улл анил иши к е н г а йт ир ил мо к - 
д а ; б у н д а й , б и н о л а р д а йирик ¡ аб ар ит л и вентиляцион к у ти ла р ва 
к о п л ам ал ар ни н г фе рма ла ра ро б у ш л и г и г а ж о й ла н г а н боища ком-
249

---

м ун и к ац и я л ар ни н г т а рмо^ланга н шохобчаси булади. Б у х и л д аг и
тенденцияни к ейинча лик цопламаларнинг 
н а г р у з к а к у т а р у в ч к
унификацияла шт ирилган к онс тру к ция ла ри ни т ак оми л ла шт и р ишд а
дис о бг а олиш з а р у р .
Куп ^аватли ишлаб чицариш биноларининг йигма темир-бетон 
конс тр ук ц и я ла р ин и т а к омилла шги ри ш д а в о м этмок;да. Тадкиь^от- 
лар натижалари шуни к у рс ат а д и к и. замонав ий к у п ^ава тли ишлаб 
чицариш биноларининг к упчилиг ида ё п м а л а р г а т у ш а д и г а н наг- 
р уз к а л а р 10 к П а да н ошмаслиги м а ъ л у м
б у л д и . Шу н га к у р а
бу нд а й бинолар баландлигиии 8 —10 ^ а в а т г а ч а к уп а й т и р са булар 
э ка н .
Кейинги в а к т л а р д а саноатнинг турли т ар мо ^л ар ид а ца в а т -
лараро ё п м а г а 60 — 80 к Па г а ч а ва^тли н а г р у з к а т у ш и рс а б у л а д и -
ган,
ю к о р и
ц а в ат и г а тармоги йириклашгирилган колонналар у р -
натиладиган ик ки цав агли бинолар ц у р и л м о в д а .
Бундай бинолар у ч у н ^ у р ил ишд а ц у л ла нил аё т г ан т ипов ой 
к о нс т р у к ци я ла р д а н мумкин цада р к у про^ фойдаланган ^ ол да
йигма темир-бетон к онс т рукция ла рн и ишлаб чиь;иш ж а д а л л а ш -
тирилади.
Юкори д з р а ж а д а пиши^, огир ва енгил бетонлардан (ю^ори 
д а р а ж а м у с т а х к а м п у л а т ишлатиб) т айё рл анг ан н а г р у з к а к у т а -
рувчи темир-бетон конструкцияларни, енгил ва с е р го ва к б е т о н ­
л ар да н енгилла штириб тайёрланган т у с и б т у р у в ч и к о н с т р у к ц и я -
лар, ш у ж у м л а д а н б ир . ца в а т л и бинолар у ч у н м у л ж а л л а н г а н
кесимлари т у г р и б у р ч а к ва дал^асимон ш а к л л а р д аг и колонналар- 
ни; к у п ь;аватли бинолар у ч у н т у г р и б у р ч а к ш ак л д а г и ке симли 
т у т а ши ш жойларисиз колонналар ( 3 —5 ^ а в а г л а р д а ) , ш у н и н г д е к
т у т а ш иш ж о й л а р иг а пайванд ванна ишлатиб бириктирилгаи ко- 
лонналарни; бир к ав а т л и бинолар у ч у н у з у н л и г и 12 м ли тапщи 
д е в о рл ар панелларини; биринчи н ав ба т д а агрессив м у д нт таъс ири-
д а б у л а ди г ан бинолар у ч у н ва таищи паст т е м п е р а т у р а шароит-
л а р и да т у р а д и г а н ку ри лишл ар у ч у н самарали иеиткич ва э л а с т и к
богламлари б у л г а н , у з у н л и г и 6 м ли (олдинда н з у р и к м а г а н ) у ч 
ка тламли панелларни; у з у н ст е н д ла р да о па лу бк а си з т е х н о л о г и я
буйича т а йё рл ан а д и г а н серговак плиталарни; к у н д а л а н г и г а ар- 
м ат у р а ла н м аг а н у з у н л и г и 12 м га ча б ул га н устункоз! Щлар, у з у н ­
лиги 12 м д а н орти^ б ул га н у л а м а у с г у н к о з и ^ л а р даль;асимон 
к е симли усгу н ^ оз и ^ла р ни кенг к у л а м д а жорий ^илиш т а в с и я
этилади.
Т у р а р - ж о й ,
г р а ж д а н
цурилишларида н а г р у з к а
к у т а р у в ч и
к у н д а л а н г д е в ор и б ул га н йирик панелли к а рк а с с и з к о н с тр у к ци я - 
лар самарали эка н лиг и ма ълу м бу лд и. Б у системами к у н д а л а н г
д е во р л а р ^адамини ошириш йули билан я н а д а ривожла нтириш 
на з арг а олинган, Ш у н да п килинганда биноларнинг а р х и т е к т у р а — 
планлаштириш ж и ^ а т д а н
яхп
1
иланиши таъмин лан ади. Х а ж м л и
б локла р ишлаб чиь;арадиган у йс оз лик к ом би н а т а к орхон а ла ри ,
^ у р ил и ш- мо н т а ж ташкилотлари т ажрибаси уйларни з^ажмли бл ок -
л ардан к у р и ш г а я н а д а м к е н г к у л а м д а утиши м у м к и н л иг и ни
к у рс а т д и . Ж а м о а г биноларига, у м у м и й ^оида буйича, ^ оз ирг и
250

---

в а к т д а к е н г фойдаланилаётган унификаци яла шт ирилг ан йиг ма-
к а р к а с - п а н е л л и к о н с т р у к ци я ла р б ун д а н кейи'н х;ам и шл а ти л ав ер а - 
ди. Ш у билан бирга баландлиг и 2 5 —30 к ав а т л и биноларда бикр- 
лик у з а к л а р и монолитли к;илиб комби н а ци я л ашт и р ил га н с и с т е м а
Куллаш яна д а м м а ц с а д г а м у в о ф щ к е л а д и . Б у н д а й с и с т е м а д а
бинолар сирпанма о п а л уб к а бетон к у й иб ва йирма к а р к а с билан 
к у та р и л а д и .
Й и р м а т е м и р - б е т о н с а н о а т и д а к у п м а с а л а л а р —ишл аб
ч ика ришнинг с ер ме д на тлиг и ва к у п м е т а л л т алаб килишлигини ка- 
майтириш, з а в о д д а т а й ё рл аш д а р а ж а с и х;амда йирма к о н с т р у к ц и я »
лар сифатини к у т а р и ш дозирча д а л килинмаган. Шу н инг у ч у н
к у п ла б к о н с т р у к ци я ла р т а й ё р л а ш д а п о т о к —а г ре г а т д а н процесс- 
ларни имкони борича м а к с и ма л д а р а ж а д а ав т о ма т л ашт и р га н в а
кон в ей е р ла р ишини ж а д а л л а ш т и р г а н р ит м га ку чи ри ш б ел г и л а н-
ган. Б у н г а э ри ш ил г а н д а м е д н а т у н у м д о р л и г и ж и д д и й к у хари-
л а д и , иш.лаб чика риш ма йд онид ан олинадиган бу юмла р к у п а я д и ,
формалар айланиб т у р иши оша ди.
Ко нв ей е р ла р ишининг ритмини т е з л ашт и р иш ишлаб чи^ариш 
м ад а н и ят и ва м а^ с у л от ла р н и н г сифатини оьчириш, бетон а р а л аш -
маларини ё т к из иш ва шиббалашнинг анча т а к о м и л л аш г а н у с у л -
ларини барпо этиш м у д и м вазифальр дисо5лана ди.
Бетонлашнинг янги у с у л л а р и д а у з л у к с и з д а р а к а т л а н а д и г а н
к о нв ей е р ла р т е х но л о г и к линияларнинг асосий типи б ул ад и . Бе- 
рилган п ро г р ам ма буйича ишла йдиг ан ва турли т ранспорт one- 
ра ция ла р б а ж а р а д и г а н к р а н —м и н и п у л я т о р л а р к е н г ишлатилади.
Кон в ей е р да н тайёр м а ^ с у л о т чикариш процессини кискартириш 
у ч у н иссиклик .билан ишлов беришни ку ча йтириш керак- б у л а д и .
Ь у н г а эришиш ма цс а д ид а , ж у м л а д а н , иссиклик таъсир э тт ирма г ан 
д о л д а к и с к а в ацт ичида м у с т а ^ к а м л а н а д и г а н ц е м ен т яр ат и ш у с -
т ид а ишлар олиб борилмок да . Кейинги беш йи л ли к л ар да иссик- 
лик т а р к ат у в ч и н и н г асосий хили бур з ма с , балки э л е к т р э не р гия -
си б улиши м у л ж а л л а н м о в д а . Шу н д а й булиши ма м ла ка т н и э л е к т р -
лаштириш ривожланишининг у м у м и й йу на лишига мос к е л а д и ,
котиш процессларини бошкаришни а в томатлаштиришни осонлаш-
тиради, буюмла рни иссиклик билан ишлашни ж а д а л л а ш т и р а д и ,
м е д н а т шароити яхшиланишини таъминлайди.
Э л е к т р энергияси билан иссиклик бериб и ш л а ш г а у т и ш д а,
ш у б д а с и з , бошк а м а к с а д л а р ( х о н а ла р н и иситиш, т ул ди р ги ч ла р ни
илитиш ва ш . у . ) у ч у н д а м бур ишла т ишда н воз к е ч и ш г а турри 
к е л а д и ,
Ту с инл ар, фермалар, вазмин к олонна ла р каби у з у н у л ча м л и
к о н с тр у к ци я ла р н и с тенд у с у л и д а ишлаб чикариш к у л л а н и л а д и .
С т е н д л а р д а я н а бир с о ^ а —т у т а ш лентани о п а л уб к а с и з в у ж у д г а
ке лтириш со^аси пайдо б у л м о ц д а . Б у н д ай лента к о тг а нд а н кейин 
к е р а к л и у з у н л и к д а б у ю м л а р га кирк иб чики ла ди . К^олиплар б ул -
ма с л иг и, бетон а р ал ашм ан и ё т к из иш в а юзаларни п а р д о з л а ш
процессини а вт ома т ла шт ириш, мех,нат сарфлари 1 , 5 —2 баробар 
ка ма йиши бу методни к е нг ми д ё с д а к у л л а ш имкониятини беради.
251

---

КПСС XXVII с ъ е з д и д а к а б у л ^илинган „СССРни социал ва 
и^тисодий ривожла нтиришнинг 1986— 1990 йилларга ,хамда 2000 
йилгача б у л га н д а в р г а м у л ж а л л а н г а н асосий й у н а л иш л ар и “ да
л о й ид а - с ме т а ишлари, планлаштириш, а р х и т е к т у р а ва дурили ш- 
га оид фикрларни я х ш и л а ш ма с а л ал ар и к у йи лг а н. Курс атилган 
топширид л ойид а ишларининг д а ж м и н и доимо ошира боришнн 
та к оз о э та ди. Буни да л ^илишнинг энг я х ш и воситаси — лойида- 
л а ш ишларини автома т л ашт и р ишд и р . Лойидалашни а в т о ма т л аш - 
тирйшнинг р и в о ж л а н и ш и с е р ме д н а тли айрим дисобларни авто- 
матла шт иришда н бошла б то дозирг и босцичгача — а в т о м а г л а ш -
тирилган л ойид а л аш с исте ма лари ( С А П Р —сис т е ма а втомати зация 
п р ое к ти р ов а н и я ) я р а т и ш г а ч а к а т т а дав рн и у з ичига олади. Сано- 
ат биноларининг к он с тр ук ц и я ла р ин и л о й и д а л о вч и программа ли 
с и с т е ма г а Ц Н И П И А С С д а ишлаб чицилган „ К о м п л е к с —1“ мисол 
бу ла д и. С ис т ем а б ер ил га н д а ж м планировк а топшириги ва наг- 
р у з к а л а р асосида пойдев орларн инг белги ц у я д и г а н ( м а р к а л а й -
д и г ан ) планлари, бир ка ватли с аноа т биноси барча к о н с т р у к ц и я -
ларининг м он т а ж пла нла ри, спецификация ва т е х ни к- ик ти с р д ий
к у р с ат к и ч л а рн и а в т о м а т и к р а в и ш д а чицариб беради. Система 
юзта п р о г р а м м а д а н к у п к о мп л ек с ни , ш у н и н г д е к , „ М и н с к “ типи- 
д а г и Э ВМ у ч у н лойидасини, информациянинг к о дл анг ан к у т у б х о н а -
си ( Б П И — Б иб л ио т е к а проектной информации) ни у з ичига олади. 
Лойидалашни автома тла штириш XIII б е ш йи л ли к д а я н а д а м ке нг
мицёсда рив ож ла нт ирила ди.