9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

5.
 
„Quvnoq daqiqa“, „Men kimman?“ mashg'ulotlarini o'tkazish.
 
 
Bir o'quvchi doskaga chaqirilib, unga ko‘rsatmay, pomidor rasmi yopishtirilgan 
toj boshiga kiydiriladi. Toj kiygan o'quvchi sinfdagi o'quvchilardan so‘raydi.

---

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
205
—
Men jonlimanmi? (Yo‘q.)
—
Jonsizmanmi? (Ha.) 
—
Mevamanmi? (Yo‘q.)
—
Sabzavotmanmi? (Ha.) 
—
Shi
rinmanmi? (Yo‘q.)
—
Achchiqmanmi? (Yo‘q.)
—
Chuchukmanmi? (Ha.) 
—
Ko'kmanmi? (Yo'q.) 
—
Qizilmanmi? (Ha.) 
—
Shakarob qilsa bo‘ladimi? (Ha.)
—
Unda men pomidormanmi? (Ha.) 
O'zini to‘g‘ri topgani uchun „Barakalla, to'g'ri topding, aqlli ekansan, zehning 
o'tki
r ekan“ kabi so‘zlar bilan o‘rtoqlari uni rag‘batlantiradilar. 0‘quvchilar 
pomidor haqida gaplar tuzib aytadilar. Ulardan ayrimlari (grammatik jihatdan 
to'g'ri va mazmunli gaplar) aytib turib yozdirilishi mumkin. 
8. Darsda o'rganilgan bilimlarni savol-javoblar bilan umumlashtirish va 
mustahkamlash, o'quvchilar bilimini baholash. 
9. 73- mashq uyga vazifa qilib topshiriladi.
Har bir qatorda berilgan so‘zlardan alohida gap tuz
ib kelish aytiladi. 

---

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
206
MODDA MIQDORI BIRLIGI - MOL 
Svetlana Matchanova Bekpulatovna
Xorazm viloyati Yangibozor tumani
19-son umumta'lim maktabi 
kimyo fani o'qituvchisi 
Annontatsiya: Kimyoning fundamental qonunlari kashf qilinganidan so‘ng, 
kimyoviy elementlar va ularning birikmalarining miqdorini ifodalash uchun 
masalan, "gramm atom" va "gramm molekula" 
birliklari qo‘llanilgan. Ushbu 
birliklarda, qiymatlari amalda juda nisbiy bo‘lgan "Atom massasi" va "molekulyar 
massa" bilan to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri bog‘liqlik mavjud edi. "Atom massasi" dastavval, 
bosh kelishuvga ko‘ra, kislorodning atom mas
sasi - 16 ga nisbatan olingan edi.
Kalit so’z: Atom massasi, miqdor, O‘TXK, XANFI, XANKI
Biroq, fiziklar spektrometrda kislorod izotoplarini ajratib olishganida, ular 16 
qiymatini, izotoplardan bittasi uchun, kimyogarlar esa, aynan shu qiymatni (biroz 
o‘zgaruvchanini) kislorodning 16, 17, 18 izotoplarining o‘zaro aralashmasi uchun 
qabul qilishdi. Vanihoyat 1959/60 yillar davomida, Xalqaro Amaliy va Nazariy 
Fizika ittifoqi (IUPAP) va Xalqaro Amaliy va Nazariy Kimyo ittifoqi (IUPAC) bilan 
o‘zaro hamkorlikda bunday ikkiyoqlamalikka barham berdi. o‘sha vaqtdan buyon 
fiziklar va kimyogarlar, moddaning atom massasini, to‘g‘riroq aytganda nisbiy 
atom massasi 
A
r
(
12
C), massa soni 12 bo‘lgan uglerod 12 izotopi (uglerod 12,
12
C) 
asosida belgilashga kelishib ol
dilar. Ushbu birlashtirilgan shkalaga ko‘ra, nisbiy 
atom massa va molekulyar massa (ular shuningdek mos ravishda "Atom massasi" 
va "molekulyar massa" ham deyiladi) qiymatlarini beradi. 
Kimyogarlar tomonidan, kimyoviy elementlar yoki birikmalarning miqdorini 
aniqlash uchun qo‘llaniladigan miqdor nomini endilikda "Modda miqdori" deb 
ataladi. Qaralayotgan muayyan modda uchun modda miqdori, boshqa barcha 
moddalar uchun ham umumiy (universial) bo‘lgan, doimiy o‘zgarmas miqdoriy 
qiymatga (konstantaga) ega moddaning miqdoriga proporsional nisbatda 
aniqlanadi. Modda miqdori birligi 
mol
, ramziy belgisi (ham) 
mol
. Mol - uglerod 12 
ning massasiga ko‘ra, bir mol uglerod 12 ning o‘zida qancha atom tutishiga qarab 

---