9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
675
va o`tkazgichning qarshiligiga teskari proporsionaldir.SI da o`tkazgichning 
qarshiligi Om () hisobida o`lchanadi. Om deb, uchlaridagi kuchlanish 1 V 
bo`lganda 
1 
A 
tok 
o`tkazadigan 
o`tkazgichning 
qarshiligiga 
aytiladi.O`tkazgichning qarshiligi uning ulchamlariga va ichki tuzilishiga bogliq 
bo`lgan kattalikdir. Agar o`tkazgich silindrsimon shaklda bo`lsa, uning qarshiligi 
R, uzunligi ga to`gri va ko`ndalang kesim yuzi S ga teskari proporsional 
bo`ladi:bunda –o`tkazgichiing solishtirma qarshiligi bo`lib, u o`tkazgich 
materialining ichki hususiyatlariga va tashqi sharoitga bogliq, SI da solishtirma 
qarshilik OM, m hisobida o`lchanadi. 
4.Yopiq zanjir uchun om qonuni. Tok manbaiga biror R qarshilikli rezistor ulab 
yopiq zanjir hosil qilinadi. Tok manbaining EYUK va ichki qarshiligi r bo`lsin. 
Generatorda r ichki qarshilik deb chulgamlar qarshiligi, galvanik elementda esa 
elektrolit eritmasi va elektronlarning qarshiligi tushuniladi.Yopiq zanjir uchun Om 
qonuni zanjirdagi tokning kuchi I ni EYUK va zanjirning to`la qarshiligi (R+r) ni 
bir–biriga boglaydi. Yopiq elektr zanjirning qismlariga Om qonuni tatbiq qilinsa, 
zanjirning tashqi va ichki qismlaridagi kuchlanishlarning yigindisi manbaning 
elektr yurituvchi kuchiga teng bo`ladi.Bu tenglik yopiq zanjir uchun Om 
qonunining matematik ifodasi bo`lib, u quyidagicha tariflanadi.Yopiq zanjirdan 
o`tayotgan tokning kuchi manbaning elektr yurituvchi kuchiga to`gri proporsional 
va zanjirning to`la qarshiligiga teskari proporsionaldir. 
5.Elektromagnetizm. magnit maydon haqida tushuncha. 1820 yilda Daniya fizigi 
Gans Hristian Ersted (1777–1851) tajriba asosida magnit strelkasining ustiga 
parallel joylashtirilgan o`tkazgichdan tok o`tganda magnit strelkasining dastlabki 
vaziyatdan ogishi va o`tkazgichga perpendikulyar joylashganligi aniqlandi. Agar 
o`tkazgichdan tokning o`tishi to`htatilsa, magnit strelkasi yana dastlabki vaziyatga 
qaytadi.Ersted tajribasi olimlarni elektr toki o`tib turgan o`tkazgich atrofida magnit 
maydon hosil bo`ladi degan hulosaga olib keldi. Huddi shu maydon magnit 
strelkasiga tasir etib uni ogdiradi.Shundai qilib, qo`zgalmas elektr zaryadlari 
atrofidagi fazoda elektr maydon, harakatlanuvchi zaryadlar, yani elektr toki 

---