9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

Ro’zmatova Zulhumor Xo’jamatovna. 
 Xorazm viloyati,Qo’shko’pir tumani 
 27-maktab tarix fani o’qituvchisi. 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada yaqin o’tmishimizda sezilarli iz qoldirgan,o’zbek 
xalqining farzandi,birinchi o’zbek fotografi va videooperatori Xudoybergan 
Devonov hayoti va ijodiy faoliyati bayon qilingan. 
Kalit so’zlar:
shahsiy fotolobaratoriya,fotokinoapparat,qisqa metrajli film.”xalq 
dushmani”. 
O’zbek xalqining birinchi fotosuratchisi va kinotasvirchisi Xudoybergan 
Devonov 1879-yilning 3-avgustida Xivada dunyoga keladi.Otasi Qadam 
mahram mahkamasida devonlik qilgan.Oilada to’rtta farzand bo’lib, 
Xudoybergan Devonov ikkinchi farzand edi.Yoshligidan ilmga chanqoq ,tinib-
tinchimas bu yigitcha avval savdo ishlari so’ng soatsozlik bilan shug’ullana 
boshladi.U arab,fors va rus tillarini o’rgangan.Biroq kutilmaganda uning ko’z 
oldida yangi bir dunyo namoyon bo’ladi. 
XIX asr oxirida Xiva xoni Muhammad Rahimxon II Yevropadan yollab 
keltirgan yigirma,o’ttiz xonadondan iborat nemis binokorlariga shu o’lkada 
yashashlariga ruhsat bergandi.Ularning eng yoshi ulug’laridan biri xalq orasida 
Panor buva nomi bilan tanilgan Vilgelm Penner edi.Vilgelm Penner va 
Xudoybergan Devonov Xivadan uncha uzoq bo’lmagan Sho’rko’lga baliq oviga 
borganda tanishib qolishadi va qiziquvchan Xudoyberganni uyiga taklif 
qiladi.Shu yerda ilk marotaba fotoapparatni ko’radi.Panor buvadan fotoapparatni 

---

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
434
ishlatishni o’rganib oladi va 1903-yildan boshlab Xudoybergan Devonov Xiva 
aholisi,hamyurtlarini suratga tushira boshlaydi. 
Avvaliga qozikalon Salim oxun Xudoyberganni bu yo’ldan qaytarishga 
urinadi.Biroq fotosuratchini har qanday yangilikka qiziqqan Muhammad 
Rahimxon II o’z himoyasiga olgan.Hukmdor Xudoyberganga o’zining suratini 
olishni buyuradi so’ng uni o’z devoniga ishga oladi. 
1907-yilning kuzida Xivaning Islomxo’ja boshliq bir guruh vakillari Sankt-
Peterburgga jo’nab ketishadi.29 yoshli Xudoybergan Devonov Xiva ulamolaring 
Peterburgdagi safari,muzokara va ziyofatlarini suratga tushiradi.NikolayII,uning 
rafiqasi,shahzoda Aleksey va boshqalar Xudoybergan Devonov olgan suratlarda
o’z aksini topdi. 
Tashrif tugagach Xudoybergan Devonov Islomxo’jadan yana bir necha oy 
Peterburgda qolishga izn so’raydi.Chunki Nikolay saroyida harakatlantiruvchi
fotokinoapparatni ko’rgan va uni ishlatishni o’rganmoqchi edi. 
1908-yilning boshlarida Xivaga yangi fotokinoapparat-
“Pate”,teleskop,grammafon,fotoapparat va surat chop qiladigan qog’oz bilan 
talaygina lenta olib keladi va shaxsiy fotolabaratoriya tashkil qildi.Bu 
labaratoriya Xorazmda fotokinostudiya vazifasini o’taga. 
U “O’rta Osiyo me’moriy yodgorliklari”,”Turkiston ko’rinishlari”,”Xiva va 
xivaliklar”kabi qisqa metrajli filmlarni ishlagan.O’z filmlarida 
vatanparvarlik,ma’rifatparvarlik g’oyalarini ilgari surgan.Xorazm xalqi urf-
odatlari ifodalangan mingga yaqin fotosurat yaratdi.XXSR davrida 
maktab,internatlar ochib,unda foto-kino ishlarini olib bordi. 
“UZbekistanskaya 
pravda”(“O’zbekistn 
haqiqati”),”Inqilob 
quyoshi” 
gazetalarida fotomuxbirlik qilib,Xorazm dalalarida birinchi traktorning paydo 
bo’lishi,dehqonlarga yer taqsimlanishi va ommaviy yig’ilishlarga oid ko’plab
fotosurat va kinolavhalar yaratdi. 

---