9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

Kalit so’z: 
o’rganish, Quyosh sistemasi, Ekliptika, qutbi
 
Mukammal o’rganishlar natijasida bu jismlarning koinotdagi harakati 
uchun informasiyalar berilgan bo’lib, hozirgi paytda Quyosh sistemasining aniq 
pla
ni va tuzilishi ma’lumdir.
Ekliptika qutbidan qaraganda deyarli barcha sayyoralar Quyosh atrofida 
soat strelkasi yunalishi bo’yicha aylanadi. Ularning g’alayonlanmagan harakat 
orbitalari ekssentrisiteti kichik ellipslardan iboratdir. Deyarli barcha sayyoralar 
o’z o’qi atrofida Quyosh atrofida aylanish yo’nalishi bo’yicha aylanadi. 
Sayyoralarning orbita
lari yotgan tekisliklar ekliptika tekisligiga ozgina og’madir. 
Uran va Veneragina o’z o’qi atrofida teskari yo’nalish bo’yicha aylanadi.
Sayyoralarnin
g Quyoshdan masofasi ma’lum qonuniyatga bo’ysinadi. Sayyoralar 
Quyoshdan uzoqlashgan sari orbitalari orasidagi masofa oshib boradi. 
Quyoshdan eng uzoqdagi sayyora 39,4 a.b. masofada turadi. Agar Quyosh 
sistemasini o’lchamini 39,4 a.b.
 
ga teng desak
, u holda bu
 
masofa eng yaqin 

---

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
191
yulduz Proksima Sentavrgacha bo’lgan masofadan 7000 marotiba kichik 
masofadir. 
Sayyoralarning yo’ldoshlari xuddi sayyoralarni Quyosh atrofida aylanishidek 
aylanadi. Ko’pchilik yo’ldoshlar to’g’ri yo’nalish bo’ylab aylanadi. Faqatgina 11 
yo’ldosh teskari yo’nalish bo’yicha harakat kiladi, shulardan 5 tasi Uranniki. 
Demak Uran yo’ldoshlari Uran atrofida Uranning Quyosh atrofida harakatidek 
aylanar ekan. 
Kometalar Quyosh atrofida tu
rlicha aylanadi. Ko’p kometalarni orbitasi 
cho’zilgan ellipsdir. Kometalar Quyoshdan 50000
-100000 a.b. 
masofada turadi
, 
aylanish davri bir necha million yilni tashkil qiladi. Asteroidlarning orbitalarining 
ekssentrisiteti o’rtacha hisobda katta bo’lib, orbitalarining qiyaligi ham kattadir. 
Ko’pchilik asteroidlarning orbitalari, Mars va Yupiter orbitalarining orasida 
joylashgandir. Ba’zilari masalan Ikarnik
i Merkuriy orbitasi orasigacha kiradi va 
Saturn orbitasigacha uzoqlashadi. Ba’zi asteroidlarning o’z o’qi atrofida 
aylanishi ham aniqlangan, ba’zi
 
hollarda bu
 
harakat teskari harakatdir. 
Kometalarni harakati esa turlicha bo’lib, ko’p hollarda ularning orbitasi birga 
yaqin ekssentrisitetli cho’zilgan ellips shaklidadir. Ba’zida sayyoradan chekinishi 
natijasida kometa giperbola (e>1) bilan harakat qiladi, ba’zida o’sha 
chekintiruvchi 
ta’sir kometani ellips bo’yicha harakat qilishga majbur qiladi.
Kuzatiladigan osmon hodisalarini to’g’ri tushunish asrlar oma vijudaga keldi. 
Biz astranomiya fani qadimgi Misr, Xitoy, Vavilon kabi davlatlarda rivojlanganligi 
to’g’risidagi ma’lumotla
rga egamiz. Milloddan aval IV asrda mashur yunon olimi 
Arestotel tomondan yerning shar shaklida ekanligiga isbotlagan, kishilar ongiga 
koinotning markazida 
qattiq yer shari joylashib
, uning atrofida yulduzlar va 
osmon joylashadi va aylanadi degan fikrlar hukumron bo’lgan.Eramizning II 
asrida qadimgi grek olimi Klavdiy Ptolomey ishlab chiqqan olamning geisentrik 

---