9-sinf jahon tarixi

Ishlab chiqarishning markazlashuvi. XX asr boshlarida mamlakatda ishlab chiqarishning markazlashuvi hamda bank kapitali bilan sanoat kapitalining qo’shilib ketishi davom etdi. Korxonalar soni 1899-1914-yillarda 208 mingdan 275 mingtaga yetdi. Sanoat mahsulotining qiymati 1909-yilda 20 mlrd. dollardan oshdi. By Buyuk Britaniya sanoat mahsulotlari qiymatidan 2,5 baravar, Germaniyadagidan 2 baravar ortiq edi. I jahon urushi davrida AQShda qazib chiqarilayotgan toshko’mirning, ishlab chiqa­rilayotgan cho’yan va po’latning miqdori Angliya, Fransiya va Ger­maniya erishgan jamiki miqdoriga teng edi. Sanoatning barcha tarmoq­lari bo’yicha AQSh jahonda 1-o’ringa chiqdi. Ishlab chiqarish­ning deyarli hamma tarmoqlarida trestlar tashkil etildi. Po’lat, neft, mis, elektr va shu kabi sanoat tarmoqlari «qirollari»ning qudratli sulolalari vujudga keldi. Ford avtomobil Qiroliga aylandi. 1901-yilda Morgan 1 milliard dollarlik kapitalga ega bo’lgan Po’lat korporatsiyasi deb atalgan katta trestni tashkil etdi. Eng yaxshi koks­lanadigan ko’mir konlari joylashgan 5000 gektardan ko’proq yer, ming milyadan ko’proq temiryo’l, 100 dan ortiq daryo kemalari shu trestning qo’lida edi. Rokfellerning «Standart oyil» tresti jami neft mahsulotining 90 foizini, 70000 km neft quvurini, okeanlarda qatnaydigan yuzlab paroxodlarni o’z qo’liga oldi. Trest neftdan so’ng gaz, elektr sanoa­tini, «Anakonda» mis konsernini, rux-qo’rg’oshin zavodlarini bo’ysundirishga kirishdi. 1903-yilda Morgan va Rokfellerning ikkita eng katta banki temiryo’l, sug’urta kompaniyasi va boshqa kompaniyalarning 22 mlrd. dollardan ortiq kapitali bo’lgan 112 ta bankni nazorat qiladigan bo’ldi. 1914-­yilga kelib aholining 2 foizi milliy boylikning 60 foiziga ega edi.