9-sinf Fizika Sana: “A” 201 y. “B” 201 y. “V” 201 y. Darsning mavzusi

9-sinf Fizika

Sana: “A”«___» _________ 201__ y. “B”«___» _________ 201__ y. “V”«___» _________ 201__ y.

Darsning mavzusi: Termodinamikaning birinchi qonuni

Darsning maqsadi :

• 
  Talimiy maqsad: O’quvchilarga termodinamikaning birinchi qonuni xaqida tushuncha berish.
  
• 
  Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiatga bo’lgan muhabbatini o’yg’otish, Tabiatni asrab avaylashga o’rgatish.
  
• 
  Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish,nutq madaniyatini o’stirish.
  

II.Dars turi: Maruza

III.Dars jixozi: Turli haroratli suvlar , termometr

IV. Darsning xronologik tuzilishi:

№	Dars bosqichlari	Vaqt
1	Tashkiliy qism	3
2	O’tilgan mavzuni so’rash	10
3	Yangi mavzuni tushuntirish	15
4	Darsni mustaxkamlash	10
5	O’quvchilarni baxolash	5
6	Uyga vazifa.	2

Darsning borishi

1.Tashkiliy qism: O’quvchilarni darsga jalb qilish. Salomlashish. Yuqlama qilish. Dunyo yangiliklaridan xabardor qilish.

2. O’tilgan mavzu bayoni: Takrorlash

3.Yangi mavzuning bayoni:

Termodinamikaning birinchi qonuni haqida tushuncha

Issiqlik hodisalarini o'rganish bo'yicha kuzatish va tajribalardan asrlar davomida olingan ma'lumotlar umumlashtirilib, energiyaning saqlanish qonuniga quyidagicha ta'rif berilgan:

Tabiatda energiya yo'qdan bor bo'lmaydi va yo'qolmaydi, energiya miqdori o'zgarmaydi, energiya faqat bir turdan boshqa turga aylanadi.

Energiyaning saqlanish qonuni tabiatda bo'ladigan barcha hodisalarda bajariladi. Termodinamikaning birinchi qonuni energiya saqlanish qonunining issiqlik hodisalariga tatbiqini ifodalaydi.

Aytaylik, ichiga gaz qamalgan silindr porsheni og'irlik kuchi ta'sirida turgan bo'lsin. U silindr devorlariga ishqa- lanmasdan erkin harakat qila olsin. Silindr ichidagi gazga Q issiqlik miqdori berilsin. Berilgan bu issiqlik gazning ichki energiyasini oshirishga va porshenni Ah balandlikka ko'tarishga sarflanadi (19- rasm). Gaz porshenni Ah baland­likka ko'tarishi uchun tashqi kuchlarga qarshi, jumladan, porshenning og'irlik kuchiga qarslii A ish bajaradi.

Sistemaga berilgan issiqlik miqdori sistemaning ichki energiyasini o'zgartirishga va sistemaning tashqi kuchlarga qarshi ish bajarishiga sarflanadi.





Ya’ni: Q=∆U+A

Bu ta'rif va formula termodinamikaning birinchi qonunini ifodalaydi. Bu qonunni XIX asrning o'rtalarida nemis olimlari R. Mayer, G. Gelmgols va ingliz olimi J. Joul ta'riflagan.

Gaz o'zgarmas bosimda sovitilayotganda (Q< 0) gazning ichki energiyasi kamayadi (AU< 0), shu bilan bir vaqtda manfiy ish bajariladi (A < 0). Bajarilgan ishning kattaligi diagrammada ko'rsatilgan yuzaga teng bo'ladi (21- b rasm).

3. Izoxorik jarayon (V- const). Izoxorik (АУ- 0) jarayonda A-pAV=0 bo'ladi, ya'ni ishbajarilmaydi. Bunday holat uchun termodinamikaning birinclii qonuni quyidagicha ifodalanadi:

Q = AU.

Izoxorik jarayonda sistemaga berilgan issiqlikning hammasi sistemaning ichki energiyasini oshirishga sarflanadi.

Agar issiqlik sig'imi С bo'lsa, berilayotgan issiqlik miqdori Q=C(T₂- 7i) = = CAT bo'ladi. U holda (4) formuladan ichki energiyaning o'zgarislii quyidagicha ifodalanadi:

∆ U= CAT

Gaz isitilganda (Q>0) ichki energiyasi ortadi (AU> 0), sovitilganda (Q< 0) esa ichki energiyasi kamayadi (AU < 0).

Issiqlik almashmaydigan qilib izolatsiyalangan sistemadagi jarayon adiabatik jarayon deyiladi.
5.Uyga vazifa: 34-36 - betni o’qib kelish.
O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari:____________________________________