9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu: Fanning maqsadi vavazifalari darsning texnologik xaritasi

Jahondagi eng yirik shaharlardagi aholi soni (mln. kishi, 2008-yil)


Zamonaviy urbanizatsiyaga xos uchinchi jihat — shaharlar hududining keskin kengayib, yoyilib ketishi bilan bog‘langan. Shaharlar aglomeratsiyalarining o‘zagi vazifasini, odatda, poytaxtlar, boshqa muhim sanoat markazlari va yirik dengiz portlari bajarmoqda. Juda yirik shaharlar aglomeratsiyalari Tokio, Mexiko, San- Paulo, Nyu-York va Kolkata (sobiq Kalkutta) shaharlari atrofida shakllangan. Shularning har birida 13,1 mln. dan 30,2 mln. gacha aholi istiqomat qiladi. Hozirgi vaqtda 2 va undan ortiq aglomeratsiyalar hududining qo‘shilib ketishi natijasida urbanizatsiyalashgan rayonlar va zonalar, eng muhimi, megalopolislar vujudga kelmoqda. Shularning ichida Tokaydo, Bosvash, Sansan, Chpits megalopolislari alohida o‘rin egallaydi. Urbanizatsiya jarayoni umumiy xususiyatlaridan tashqari ayrim regionlar va mamlakatlar miqyosida o‘ziga xos xususiyatlar bilan ifodalanadi. Urbanizatsiya darajasi bo‘yicha jahon

1. 
   Yuqori darajada urbanizatsiyalashgan mamlakatlar (shahar aholisining ulushi 50% dan yuqori);
   
2. 
   0‘rtacha darajada urbanizatsiyalashgan mamlakatlar (shahar aholisining ulushi 25% dan 50% gacha);
   
3. 
   Past darajada urbanizatsiyalashgan mamlakatlar (shahar aholisining ulushi 25% dan kam). Hozirgi vaqtda (2012-yil ma’lumoti) aholisining jami (100%) shahar va shaharchalarda istiqomat qiluvchi mamlakatlar qatoriga Singapur, Monako, Bermud orollari, Kayman orollari, urbanizatsiya darajasi 90—100% ga teng mamlakatlar qatoriga Andorra, Argentina, Bahrayn, Belgiya, Islandiya, Isroil, Kuvayt, Malta, Qatar. San-Marino, Urugvay, Venesuela kiradi. Shu bUan birga, Yer sharida urbanizatsiya darajasi juda past (25% dan kam) bo‘lgan mamlakatlar ham anchagina. Shunday mamlakatlar tarkibini Afg‘oniston, Butan, Burkina-Faso, Burundi, Kambodja, Eritreya, Efiopiya, Keniya, Lesoto, Malavi, Nepal, Niger, Papua —Yangi Gvineya, Shri- Lanka, Svazilend, Tojikiston, Tanzaniya, Uganda tashkil etadi.
   

Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda urbanizatsiya bilan bog‘liq atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha tadbirlar hayotga tatbiq etilmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarda esa moddiy mablag‘laming yetarli emasligi mazkur muammolarni to'la-to‘kis hal etishga imkon bermayapti.