9-sinf Biologiya

9-
 
bilet biologiya 
 
Tirik organizmlarning hujayraviy tuzilishini o'rganish bevo sita mikroskopning kashf etilishi 
bilan bog'liq. 
1665- 
yilda ing liz olimi Robert Guk daraxt po'stlog'idagi po'kak to'qimadan yupqa 
kesmalartayyorlab mikroskop yordamida kuzatganda 
ajoyib yangilikni kashf etdi. U daraxtning po'stlog'i bir xil mas sadan iborat bo'lmay, balki iuda 
mayda bo'shliqlardan, yy’ni ka takchalardan iborat ekanligini aniqladi. Bu mayda bo'shliqlarni
R.Guk "sellula" (katakcha, uyacha, hujra) deb atadi. "Hujayra" 
atama
si ham shu ma’noga ega. Keyinchalik bir qator olimlar 
har 
xil o'simlikva hayvonlarning to'qimalarini mikroskop yordamida 
tekshirib, ularning hammasi ham hujayralardan tashkil topganini 
aniqladilar. Masalan, M.Malpigi va N.Gryu 1671-yilda o'simlik 
hujayralarining tuzilishini, A.Levenguk 
1
680- yilda qondagi qizil 

---

qon tanachalari - eritrositlarni, bir hujayrali hayvonlar va bak teriyalarni birinchi mara o'rganadi. 
Uzoq vaqt davomida hujayraning asosiy qismi uning tashqi 
qobig'i deb hisoblangan. Faqat XIX asrning boshlarida olimlar hu jayra qandaydir suyuqroq 
modda bilan to'ldirilgan degan xulosaga 
keladilar. 
1
831 - yilda ingliz botanigi R.E3raun hujayralarda yadro mavjudligini aniqlaydi. Chex 
olimi Ya.Purkine 
1
839- yilda hujayra 
tarkibidagi suyuqlikni protoplazma deb atashni taklif etadi.Shunday qilib, XIX asr boshlarida 
o'simlik 
va 
hayvon organizmlari hujayralardan tashkil topgan, degan xulosa vujudga keladi. 
1
838-1839- yillarda nemis olimlari: botanik M. Shleyden va zoolog T.E5hvann o'sha vaqtgacha 
fanda to'plangan hujayra haqidagi 
ma’lumotlarga
tayanib hujayra nazariyasini yaratdilar. 
Keyinchalik hujayra nazariyasi juda ko'p olimlar tomonidan rivoj lantirilli. Nemis olimi, shifokor 
R.Virxov hujayrasiz hayot yo'qli gini, hujayraning tarkibiy qismi yadro ekanligini va hujayra 
faqat hujayradan ko'payishini isbotlab berdi. K.Ber sutemizuvchilarning tuxum hujayrasini kashf 
etdi va ko'p hujayrali organizmlar bitta urug'langan tuxum hujayra - zigotadan rivojlanishini 
isbotladi. 
1)
Meyz 
ham xuddi mitoz kabi interfazadan boshlanadi. Me 
yoz 
bo'linishi quyida 
ko'rsatilganidek, ketma-ket keladigan bos qichlardan iborat bo'lib, buning natijasida 
xromosomalar 
ma’lum
o'zgarishga uchraydi. Buni quyidagicha ifodalash mumkin.lMeyoz 
Interfaza profaza I Interkinez profaza II 
metafaza I 
metafaza II 
anafaza I 
anafaza II 
telofaza I 
telofaza II 
bosqichlaridan iborat. Meyozning biologik ahamiyati - meyoz tufayli avlodlar al mashinuvi 
davomidaxromosomalar 
sonining doimiyligi o'zgarmay 
di. 
Meyozda 
gomologik 
xromosomalarning juda ko'p xilma-xil va riantlari amalga oshadi. Meyoz jarayonida 
xromosomalar kon’yu gatsiyalashib, o'xshash qismlari bilan almashinishi (krossingover)
natijasida irsiy axborotning yangi to'plami hosil bo'ladi. 
2)
Hujayra shirasida suvda eriydigan birikmalar ko'p bo'ladi. Agar biz hujayrani tuzli eritmaga 
botirsak, hujayra tarkibidagi suv, hujayra 
tashqarisiga chiqa boshlaydi. Bunda hujayra tarangligi yo'qolib hu jayra pardasi asta-sekin 
burisha boshlaydi. Bu hodisa plazmoliz deb 
ataladi. Agar shu hujayra yana toza suvga botirilsa, u o'zining avvalgi holatiga qaytadi, 
ya’ni
deplazmoliz hodisasi ro'y beradi