9-sinf Biologiya

14-
 
bilet biologiya 
1.
Endoplazmatik to'r murakkab membranalar tizimidan ibo rat bo'lib,barcha 
eukariot
hujayralarning sitoplazmasini qamrab olgan. Endoplazmatik to'r bir qavat membrana 
Ы1ап
chegaralan gan vakuolalar va kanalchalar tizimidan tashkil topgan. Kanalcha lar shoxlanib, 
hujayraning hamma qismlarini bir-biri bilan 
hamda 
plazmatik membranani boshqa organoidlar va yadro qobig'i bilan bog'lab 
umumiy to'rni hosil qiladi. Endoplazmatik to'r ayniqsa, 
moddalar almashinuvi jadal borayotgan hujayralarda yaxshi rivoj langan bo'ladi. Endoplazmatik 
to'rning hajmi 
hujayra umumiy haj mining 
o'rtacha 
30-50 
% 
gacha qismini 
egallaydi. 
Endoplazmatik 
to'r 
o' 
tuzilishiga ko'ra ikki xil: silliq va donador bo'ladi. 
Silliq endoplazmatik to'rning membranalarida yog' va ug levodlar almashinuvida ishtirok etuvchi 
fermentlar 
bo'ladi. Shu ning 
uchun ham uning 
asosiy 
vazifasi 
lipidlar 
va 
uglevodlarni 
sin 
tez 
qilishdir. Silliq endoplazmatik to'r ayniqsa, yog' bezlari (yog' 
sintezi)da, jigar hujayralari (glikogen sintezi)da zaxira moddalar 
to'planadigan hujayra (o'simlik urug')larida ko'p bo'ladi. Muskul 

---

hujayralarida silliq endoplazmatik to'r muskul tolalarining qisqarishida ishtirok etadi. 
Donador endoplazmatik to'r membranalarida ribosomalar joylashgan. 
Shuning uchun membranasi donador ko'rinishga ega 
bo'ladi. Donador endoplazmatik to'rning muhim vazifasi oqsil sin tezi va uni tashish bo'lib, bu 
jarayonlarni ribosomalar bilan ham korlikda amalga oshiradi. Ribosomalar endoplazmatik to'r 
mem branasining ustki qismida dona-dona bo'lib joylashgan. Donador 
deb atalishi ham shu tuzilma bilan bog'liq. Donador endoplazma tik to'r oqsil ko'p sintezlanadigan 
hujayralarda yaxshi rivojlangan. 
1)
Embrionning tuxumdan chiqishi yoki tug'ilishi bilan embrio nal rivojlanish davri 
tugallanadi va postembrional rivojlanish davri 
boshlanadi. Postembrional rivojlanish bevosita (to'g'ri) yoki bilvo sita (noto'g'ri, metamorfozli) 
bo'ladi. 
Bevosita rivojlanish (sudralib yuruvchilar, qushlar, sut emizuv chilar)da tuxumdan chiqqan yoki 
ona organizmidan tug'ilgan em brion voyaga yetgan organizmlarga o'xshaydi, faqat kichik bo'la 
di. Postembrional rivojlanishda embrion faqat o'sadi va jinsiy ba log'atga yetadi. 
Bilvosita (metamorfoz) rivojlanishda tuxumdan qur (lichinka) chiqadi. Qur 
voyaga yetgan organizmdan tuzilishi jihatidan keskin farq qiladi. Qur 
oziqlanadi, o'sadi va ma’lum muddat davomida qur organlari ioyaga yetgan
organizm organlari bilan almashinib boradi. 
2)
oqsilning og'irligi 48000 bo'lsa uni 
1
20 ga bolamiz chunki 
1 
ta aminokislotani og'irligi 
120 
ga ten brikkan holada shunda 400 chiqadi buni 
3 
ga ko'paytiramiz cunki 
1 
ta aminokislotaga 
3 
ta 
nuklatit to'g'ri keladi. ko'paytirsak 1200 chiqadi bu RNK dagi nuklatidlar soni DNK dagi 
nuklatidlar topish uchun buni 
2 
ga bo'lamiz chunki DNK 
2 
ta zanjirdan iborat bo'lsak 600 chiqadi 
va boyii RNK dagi nuklatidlarni DNK dagi nuklatidlarga qoshamiz 1200+600=1800 chiqadi.