Eron va Iroq
1. Fors va Huzistondagi urug’
322/934 Imodu-d-davla Ali
338/949 Azudu-d-davla Fano Xusrav
372/983 SHarafu-d-davla SHirzil
380/990 Samsomu-d-davla Marzubon
388/998 Bahou-d-davla Feruz
403/1012 Sultonu-d-davla
412/1021 Musharrifu-d-davla Hasan
415/1024 Imoduddin Marzubon
440/1048 al-Malik ar-Rahim Xusrav Feruz
447-454/1055-1062 Fulod Sutun(faqat Forsda)
Forsda hokimiyatni SHabonkora degan kurd qabilasining sardori Fazluya bosib oldi
2. Kirmondagi urug’
324/936 Muizzu-d-davla Ahmad
338/949 Azidu-d-Davla Fano Xusrav
372/983 Samsomu-d-davla Marzubon
388/998 Bahou-d-davla Feruz
403/1012 Qivomu-d-davla
419-440/1028-1048 Imoduddin Marzubon
Saljuqiy Qovurdning urug’i
3. Jiboldagi urug’
320/932 Imodu-d-davla Ali
385-366/947-977 Ruknu-d-davla Hasan
a) Hamadon va Isfahondagi urug’
366/977 Muayyidu-d-davla Buya
373/983 Faxru-d-davla Ali
387/997 SHamsu-d-davla
412-419/1021-1028 Samouddavla Rustam (Kokuiylar qalamravida)
b) Roydagi urug’
366/977 Faxru-d-davla Ali
387-420/997-1029 Majdu-d-davla Rustam
Buiylarning Jibol va Raydagi mulklarti Mahmud G’aznaviy bosib oldi.
4. Iroqdagi urug’
334/945 Muizzu-d-davla Ahmad
356/967 Izzu-d-davla Baxtiyor
367/978 Azizu-d-davla Fano Xusrav
372/983 Samsomu-d-davla Marzubon
376/987 SHarafu-d-davla SHirzyl
403/1012 Bahou-d-davla Feruz
403/1012 Sultonu-d-davla
412/1021 Musharrifu-d-davla Hasan
416/1025 Jalolu-d-davla SHirzil
435/1044 Imoduddin al-Marzubon
440-447/1048-1055 al-Malik ar-Rahim Xusrav Feruz
Bag’dodni Sajuqiylar egalladi.
Saljuqiylar kelganiga qadar (ya’ni, V.M.Mironskiy
aytganidek, Eron tarixida
daylamiylarning oraliqdagi siyosati davri) X—XI asrlar boshida ravnaq topgan sulolalar orasida
Buiylar eng qudratlisi va eng katta mulkka egasi edilar. Unchalik aniq bo’lmagan sabablar
bilan(har qalay,
siyosiy sabablar emas, ijtimoiy va diniy sabablar tufayli bo’lsa kerak)
DaylamiylarX asrning birinchi o’n yilida tug’ilgan joylaridan ommaviy tarzda, asta-sekin keta
boshladilar. Daylamiy sarkardalaridan biri Mardovij ibn Ziyor bir qator g’alabalarga erishgach,
pirovardida Ziyoriylar sulolasiga asos soldi, ziyoriy askarlar safida Buiylarning nomlari birinchi
marta tanildi. Mardovij ibn Ziyor o’dtsirilgan vaqtga kelib uch og’a-ini Buiylarning to’ng’ichi
Ali
Isfaxonni egallab oldi, keyinroq esa butun Forsni qo’lga kiritdi. Ularning ikkinchisi Hasan
Jibolni, kenjasi Ahmad esa Kirmon va Huzistonni egalladi. 334/945 yilda Ahmad Bag’dodga
kirdi va keyingi yuz o’n yil mobaynida Abbosiylar Buiy amirlarining vasiyligida qoldilar (odatga
ko’ra, ular amiru-l-umaro unvonini oldilar). X asrning70-yillarida Ahmadning o’g’li Azudu-d-
davla Buiylarning Iroq, SHimoliy Eron va hatto Umandagi hamma mulklarini o’z hukmi ostida
birlashtirdi. Uning davrida Buiylar sulolasi o’z qudrati va yaxlitligining eng yuksak cho’qqisiga
erishdi. Azudu-d-daьla g’arbda Jaziradagi
Hamdoniylarga qarshi, sharqda esa Tabaristonda
Ziyoriylarga va Xurosonda Somoniylarga qarshi faol bosqinchilik siyosatini olib bordi. Ammo
Buiylar o’rtasida o’tmishda Daylamda mavjud bo’lgan qabilaviy urug’chilik tuzumidan qolgan
hokimiyatni oila a’zolari orasida taqsimlash odati hukmron edi. Bu pirovandida davlatning
parchalanishiga sabab bo’ldi. Hokimiyat tepasida Azududdavladek
kuchly hukmdor turganida
mamlakatda hamjihatlik ruhi ustun edi, ammo uning vafotidankeyin sulola ichida o’zaro nizolar
boshlandi. Ularning tarqoqligi dastavval Mahmud G’aznaviyga Buiylarning qo’lidan Ray va
Jibolni ancha osonlik bilan tortib olishga imkon berdi(420/1029 yilda), keyin esa ularni g’arbga
ancha kirib borgan saljuqiy To’g’rulga qarshi jiddiyroq qarshilik ko’rsatish imkonidan mahrum
qiddi. To’g’rul Iroq va G’arbiy Eronni kofirlardan ozod qilgani kelganini e’lon qilib,
sunniyparastlik kayfiyatlaridan foydalanishga erishdi.
Bag’dod 447/1055 yilda ishg’ol qilindi, lekin forsning Buiy
amiri yana yetti yildan
ortiqroq hokimiyat tepasida turishga muvaffaq bo’ldi. Uning hukmronligi mahalliy kurdlarning
SHaboyqora qabilasi hokimiyatni bosib olguncha davom etdi. Biroq oradan ko’p o’tmay
ularning hamma mulki Saljuqiylar qo’liga o’tib ketdi. Ko’pchilik Daylamiylar singari Buiilar
ham mu’tadil yo’nalishdagi o’n ikki imomga e’tiqod qiluvchi (isno ashariya) shialarga
mansub
edilar. Buiylar mulklari hududida ai’anaviy shia hayitlari joriy kilindi; ularning hukmronlik
davrida avvallari biroz mavhumroq, ehtirosga moyilroq shiaparastlik muayyan darajada tartibga
solindi va mazmunan chuqurlashdi. Bundan tashqari Buiylarning
shiaparastligida arablarga
qarshi yo’naltirilgan Eron millatparastligi ham ifodalangan bo’lsa kerak. SHu munosabat bilan
yana bir narsani ta’kidlash kerak; ular o’zlarining shajarasini Sosoniylarga olib borib bog’lashga
harakat qilishdi va Eronda qadimiy shahanshoh unvonini tiklashdi. Bunda Abbosiy amirlarining
siyosiy hokimiyati va xazinasi ancha talofot ko’rdi, ammo Buiylar xalifalikni mahv etishga
urinib ham ko’rishgani yo’q,
aksincha, Abbosiylarning siyosiy raqiblari—fotimiy-ismoiliy
shialarga nisbatan dushmanlik ruhida bo’ldilar. Madaniyat masalasiga kelganda, Buiylarning
ikkinchi va keyingi avlodlari arab va fors adabiyotini juda qadrlaredilar. O’sha
davrning bir
qancha atoqli olimlari, shuningdek, shoir al-Mutanabbiy va bir qancha majmualar muallifi Abu-
l-Faraj al-Isfaxoniy ularning homiyligidan foydalanganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
