9-Mavzu: xayol

Xayol qilish jarayoni.
Xayol tasavvurlari xotira tasavvurlariga asoslangan holdagina paydo bo`ladi. Masalan, biz shu yerda suvlar, muzlar, sovuqlarni ko`rmaganimizda, ular haqida tasavvurga ega bo`lmaganimizda edi, shimoliy muz okeanini ham ko’z oldimizga keltira olmagan bo`lar edik.
Lekin xayol tasavvurlari xotira tasavvurlarining ko’z oldimizda gavdalanishidangina iborat emas, balki xotira tasavvurlari qayta ishlanib, mutlaqo yangi tasavvurlar vujudga keladi.
Xayolning sintez qiluvchi faoliyatining oddiy shakli agglyutinatsiyadir.

Agglyutinatsiya ayrim elementlarni yoki bir necha buyumlarning qismlarini bitta obraz qilib qo`shish va shularning kombinatsiyasidir.





Aksentirovka Xotira tasavvurlarini qayta ishlab xayol obrazlari yaratishda narsalarni kattalashtirish yoki kichraytirish jarayonlari vujudga keladi. Masalan, ertaklarda ayrim kishilar xayol obrazlari tufayli bo`yi terakday, qorni bochkaday, beliga qirq gaz arqon yetmaydigan qilib tasvirlanadi. Xayol natijasida buyumning faqat bir qismini kattalashtirish yoki kichraytirish aksentirovka deb aytiladi. Bu ko`proq karikatura asarlarida uchraydi.





Tip – individual obrazdir, ammo bu obrazda butun bir guruh, sinf, millat kishilarining eng xarakterli belgilari birga ko`shilib yaxlit aks ettiriladi.

Xayolning yana bir xarakterli xususiyati shundaki, u uzoq-uzoqlarga parvoz qila oladi. Xayol obrazlari orqali biz uzoq o`tmishga nazar tashlab, tarixiy voqealarni, tarixiy shaxslarni ko’z oldimizga keltirishimiz yoki kelajakka nazar tashlab, o`z baxtli kelajagimizning obrazlari va ideallarini yaratishimiz mumkin.

Bu jarayonlarning hammasi nutqimiz va tafakkurimiz bilan birga bo`ladi. Shuning uchun xayol jarayonlarida nutk va tafakkur katta rol o`ynaydi.
Xayol obrazlarining vujudga kelishi – bu inson miyasi faoliyatining natijasidir. Xayol va boshqa barcha psixik jarayonlar katta yarim sharlar po`stining faoliyatidir.