9-мавзу: ноэлектр катталикларни ўлчаш

2-савол: НОЭЛЕКТР КАТТАЛИКЛАРНИ ЎЛЧОВ ЎЗГАРТКИЧЛАРИ.

• Ноэлектр катталиклар ўлчов ўзгарткичларини баҳолашда ва солиштиришда қуйидаги асосий тавсифлар инобатга олинади:

• Ноэлектр катталиклар ўлчов ўзгарт-кичлари асосий тавсифлари

• Ўзгарткич функцияси-нинг вақтга нисбатан ўзгармаслиги

• Ўзгартиш функцияси-нинг тури

• Хатолик ва сезгирлик

• Ўлчанаётган катталика ўзгарткичнинг қайта тасири

• Ўзгарткичлар-нинг динамик хосаси

Ўзгартиш функциясининг вақтга нисбатан ўзгармаслиги - барқарорлиги. Бу ерда вақт ўтиши билан ўзгартиш функциясини ўзгариши натижасида градуировкани қайта қилиш керак бўлади, баъзи ҳолларда бунинг имкони бўлмайди.

• Ўзгартиш функциясининг вақтга нисбатан ўзгармаслиги - барқарорлиги. Бу ерда вақт ўтиши билан ўзгартиш функциясини ўзгариши натижасида градуировкани қайта қилиш керак бўлади, баъзи ҳолларда бунинг имкони бўлмайди.
• Ўзгартиш функциясининг тури. Ўлчов ўзгаркичининг чиқиш У катталигининг кириш Х катталигига боғлиқлиги умумий ҳолда У=F(X) ўзгартиш тенгламаси билан ифодаланади. Одатда бу боғланишнинг характери чизиқли бўлиши мақсадга мувофиқ бўлади.

• Хатолик ва сезгирлик. Бу ерда асосий ва қўшимча хатоликлар назарда тутилади.
• Ўлчанаётган катталикка ўзгарткичнинг қайта таъсири. Масалан, терморезистор қаршилигини билиш учун ундан ток ўтказиш керак. Ток эса терморезисторни қиздиради ва натижада ўлчанаётган атроф-муҳит температурасини кучайтиради. Қайта таъсир шу ҳолат билан характерланади.

• Ўзгарткичнинг динамик хоссаси. Ўлчов ўзгарткичига кирувчи катталикнинг ўзгариши ўзгарткичда ўтиш жараёнини ҳосил қилади. Ўтиш жараёни инерция сифатида намоён бўлади, кўпинча бу жараённи ўзгарткичнинг реакциясини кирувчи катталикнинг ўзгаришига кечикиши дейилади.
• Кўриб чиқилганлардан ташқари ўлчов ўзгарткичини баҳолашда яна қатор кўрсаткичлар инобатга олинади: ташқи факторларнинг таъсири, ўта юкламаларга чидамлилиги, габарити, массаси, нархи, ишончлилиги ва ш.к.

• Ишлашига қараб барча ўлчов ўзгарткичларини параметрли ёки генераторли турларига ажратиш мумкин.
• Агар ноэлектр катталик ўлчов ўзгарткичида R, L ёки C электр параметрлардан бирортасига алмаштирилса, у ҳолда ўзгарткич параметрли, агар ноэлектр катталик ЭЮК га айлантирилса генераторли ўзгарткич дейилади.

• Параметрли ўзгарткичлар иш принципи бўйича

• Индуиктив ўзгарткичлар

• Сиғимли ўзгарткичлар

• Фаторезис-торли ўзгарткичлар

• Реостатли ўзгарткичлар

• Термисторли ўзгарткичлар

• Тензо- ўзгарткичлар