9-mavzu: Meva daraxtlariga shakl berish, kesish va butash muddatlari hamda usullari Reja

3. Sust o’suvchi payvandtagga ulangan daraxtlarni kesish va ularga shakl berish
Oddiy dumaloq shoh-shabbaga ega bo’lgan past bo’yli daraxtlarni butash texnikasi va prinsipi baland bo’yli tuplarniki bilan deyarli bir xildir. Pakana payvandtagga ulangan olmalarda (behiga ulangan nokda) pastki qavatdagi ona shohlarning bir-birida ikkitadan ikkinchi tartibdagi novda, yarim pakana olmalarda uch-to’rttadan novda qoldiriladi. Ikkinchi tartibdagi ona shohlardagi novdalar yuqoridagi shohlarda qoldirilsa tup qalinlashib ketadi. SHuning uchun ularda faqat ko’pda rivojlanmagan novdalar qoldiriladi. Ikkinchi tartibdagi birinchi kelgusi ona shoh daraxt tanasidan 40-50 sm masofada, qolganlari esa bir-biridan 50-60 sm masofada qoldiriladi. SHu bilan bir tupda yetarli miqdorda kelgusida ona shohlar bo’ladigan novdalar qoldirishga alohida e’tibor berish kerak. CHunki hosil beruvchi butoqlarning asosiy qismi ana shu novdalarda joylashadi. Ularni daraxt tanasida va ona shohlarni yon tomonlarida tupni qalinlashtirib yubormaydigan qilib joylashtirish kerak. Kam novda beradigan navlarda kelgusida ona shohlar paydo qiladigan novdalar orasidagi masofa 30-40 sm, sershoh navlarda 60 sm.gacha bo’lishi lozim. Mayda shohlarni bir-biridan 15-20 sm uzoqlikda qoldiriladi. Barcha bir xildagi ona shohlar paydo qiladigan novdalar qoldirilgandan keyin markaziy shoh avvalgi ikki-uch yil davomida ortiqcha o’sib ketmasligi uchun ko’p kesib turiladi va keyin butunlay olib tashlanadi.Kesish texnikasi quyidagicha: yosh nixollarda shoh-shabbalar barpo qilinayotganda bir yillik novdalar ularda tartibdagi shohlar paydo bo’lishi uchun uch hissa qisqartiriladi.
Ayni paytda asosiy novdaning hamma ortiqcha hisoblangan va tupni qalinlashtirib, qalin soya-salqin qilib yuboradigan novdalar asosiy tanaga taqab kesib tashlanadi. Uchi kurtak bilan tugaydigan meva beradigan kalta novdachalar (15-20 sm,gacha bo’lgan) kesilmaydi.Daraxt to’la meva bera boshlab, uning o’sishi sekinlashgan paytda shohlari ko’proq siyraklashtiriladi. Bunda tupning qalinlashtiruvchi novdalar, shuningdek vaqtincha qo’yilgan shohlar olib tashlanadi. SHu bilan bir paytda shohlarning davomi bo’lgan uzun novdalar qisqartiriladi. Meva beruvchi novdalar ko’p o’sib chiquvchi novdalarda ularning bir qismi, eng qarilari kesib tashlanadi yoki kaltalashtiriladi.Past bo’yli, ayniqsa kuchsiz o’suvchi pakana daraxtlarda, ular erta va mo’l meva berishga moyil bo’lganligi tufayli o’sish jarayoni sekinlashadi. SHuning uchun ularni yoshartirish uchun baland bo’yli daraxtlarga nisbatan kesish ancha ertaroq o’tkaziladi.
Bir yillik novdalarning o’sishi to 10-12 sm.gacha sekinlashadigan olma va nok daraxtlari tupidagi ikki-uch yillik shohlariga taqab kesib turiladi. SHu bilan birga hosil beruvchi novdalar ham siyraklashtiriladi.Daraxtlarni yoshartirish uchun butab kesishda yerga, albatta organik va mineral o’g’itlar solinishi va tez-tez sug’orilishi kerak.