|
Галилео Галилей (1564-1642) Италиянинг Пиза шаҳрида қашшоқ аристократлар оиласида туғилган. Дастлаб у монастирдаги мактабда ўқиган. 17 ёшида у университетга ўқишга кириб тиббиёт билан шуғулланди. Табиий фанларга қизиққан. Коперникнинг илмий ишлари билан танишган. Ўқишни тугаллагач Болония университетида дарс берган.
“Ҳаракат тўғрисида”, “Механика” каби рисолаларни тайёрлаб, Aристотелнинг барча тезисларини рад етади. 1609 йилда телескоп ихтиро қилди. Ўз мослмаси билан амалга оширган кашфиётларини “Юлдузли хабарнома”да маълум қилган.
“Қуёш доғлари ҳақида” мақоласини чоп этганидан кейин, черков томонидан танқид қилинди. Ўзининг телескопини намойиш қилганидан кейин, Галилей бидъатчи деб эълон қилинди.
У телескоп ёрдамида Ойни текшириб кўрди, унда кўп сонли кратер ва тоғлар бор эканлигини кашф этди (бу унинг ернинг физик жиҳатдан бошқа сайёралардан фарқ қилмаслиги ҳақидаги фикрини тасдиқлади). Осмон жисмларини кузатишни давом эттириб Юпитернинг 4 та йўлдошини, Сатурн ҳалқаларини кашф етди. Сомон йўлининг юлдузларини кўра олди ва ҳатто Нептунни ҳам кашф этди. Қуёшни кузатиш жараёнида унинг ер каби ўз ўқи атрофида айланиши тўғрисида хулосага келди.
Галилей астрономия билан бир қаторда механика ва физикада ҳам қатор кашфиётлар қилган: у кейинчалик замонавий фанлар учун асос бўлган кўплаб қонунларни (хусусан, жисмнинг тушиши ва учиш қонунлари, инерция, нисбийлик принципи) асосини яратди, тебранувчи маятниклар формуласини ҳисоблаб чиққан.
У фалсафа ва математика фанларидан ҳам дадил илмий хулосалар муаллифи бшлган. Математикада еҳтимоллик назариясига яқин тезислар яратди. Рақамлар бўйича кўплаб илмий рисолалар муаллифи бўлган. Aфсуски, замондошлари олимнинг интилиш ва кашфиётларини муносиб баҳолай олмадилар.
Галилейнинг Марина Гамба исмли никоҳсиз аёли бўлган. Олиланинг учта фарзанд, бир ўғил Винченцо ва икки қиз: Ливия ва Виржинияни туғилган. Барча болалар никоҳсиз туғилганлиги сабабли, улар ноқонуний деб топилган. Шунинг учун қизлар роҳиба бўлишди. Фақат унинг ўғли Виченцио қонуний деб тан олинган, лекин у ҳам кейинчалик роҳибликни танглаган. Виржиния 1634 йилда вафот етди.
Блез Паскал (1623-1662) таниқли француз математиги, Клермонда, шаҳарнинг машҳур ҳуқуқшуноси оиласида туғилган. Ёзувчи, физик ва илоҳиётчи (дин фалсафаси). Алгебра, сонлар назарияси, еҳтимоллар назариясига оид қатор асарлар муаллифи. Проектив геометрия ва математик таҳлил асосчиларидан бири, компьютер техникасининг илк намуналарини яратган, гидростатиканинг асосий қонунини шакллантириш муаллифи.
Блез 16 ёшида Паскал теоремаси деб номланувчи теоремани ўз ичига олган “Конусли кесмалар бўйича тажриба” номли асар ёзган. 1646 йилда у янсенизм (насроний таълимоти, унга кўра одамлар туғилиш натижасида қайта тикланиши керак бўлган бузилган табиатни, шунингдек, гуноҳкор ҳаракатларга мойилликни мерос қилиб оладилар) билан танишиб, шундан сўнг у художўйлиги масаласини жиддий ўйлай бошлаган. Унинг “Бир вилоятликнинг мактублари” – сатирик асрида илоҳиётдаги софизмни танқид қилган. 1656-57 йилларда нашр етилиб, жамиятда ҳақиқий шов-шувга сабаб бўлди.
Блез Паскалнинг касали 1658 йилда тез ривожланишда давом этиши натижасида илмий фаолият билан шуғуллана олмай қолди. 1662 йил 19 августда 39 ёшида вафот етди. У Париждаги Сент-Етйен-дю-Мон черковига дафн қилинган.
Исаак Ньютон (1643-1727) Британняннинг Линкошир графлигида туғилган. 12 ёшида Грентам мактабида ўқиган. 17 ёшида у мактабдан четлаштирилади. Мактаб ховлиси безори боласи билан ўчакишиб, энг яхши талаба мартабасига эришади. 1665 йилда бакалавр даражасини олган. Кембриж психологи Саймон Барон-Коен Нютон Aспергер (психик ривожланишда бузилиш бўлиб, ижтимоий муносабатарнинг ривожида бузилишларда ҳамда ўзаро муносабатлардаги жиддий қийинчиликлар, шунингдек, чекланган, стереотипли фаолиятда намаён бўлади) синдроми билан хасаланганлигини таъкидлаган.
Университет талабаси сифатида дифференциал ҳисоблаш назарияси ҳамда оптика ва тортишиш қонуни соҳасидаги тадқиқотларини ишлаб чиқди. 1667 Кембридж университети математика профессори лавозимига тайинланди. Бу лавозимга ариза берган барча коллеж ўқитувчилари муқаддас учлик ва унинг бирлигига, яъни христиан черковининг асосий таълимотига ишонишлари ҳақида қасамёд қилишлари керак эди. Лекин у бундай қасамёд қилишни қатъиян рад етади. Учлик йўқ, аслида Худо битта, ягона ва ҳамма нарсани қамраб олувчидир.
Профессор Барроу ва академик биродарликнинг бошқа аъзолари қирол Чарлзни муқаддас учликка қасамёд қилиш талабини бекор қилишга кўндиради. Бу даврда унинг механика, астрономия, Йер тузилиши, акустика, оптика ва бошқалар соҳасидаги енг ажойиб кашфиётларини ўз ичига олган “Табиий фалсафанинг математик асослари” асосий асари нашр етилди. Бу китобда мактабдан барчамиз учун есда қоларли ва коинот тузилишига равшанлик келтирадиган ўша “Нютон қонунлари” эълон қилинди. Самуил Яковлевич Маршак ҳазил билан таъкидлаган. машҳур епиграммасининг биринчи қисмида:
Бу дунёни чуқур зулмат қоплаган еди.
Нур бўлсин! Ва кейин Нютон пайдо бўлди ...
Aммо Шайтон қасос олишни узоқ кутмади:
Ейнштейн келди - ва ҳамма нарса аввалгидек бўлди ...
Нютон физика дунёни билиш воситаларидан бошқа нарса емаслигига еътибор қаратди. Яратувчи ва унинг асосий қонунлари. Довуднинг 19-чи сатрида “Осмон Худонинг улуғворлиги ҳақида гапиради, осмон Унинг қўлларининг ишлари ҳақида гапиради" сатрини у бир маънода изоҳлайди: бизнинг дунёмиз тузилишининг уйғунлиги, амалдаги қонунларнинг бирлиги ва ўзаро боғлиқлиги. унинг яратилишига ва Худонинг мавжудлигига гувоҳлик беради”.
1687 йилда Нютон, еҳтимол, енг муҳим асари – “Табиий фалсафанинг математик асослари” номли асарини нашр етди. Тадқиқотчи ўз асарларини илгари ҳам нашр етган, аммо бу асари жуда муҳим еди: у асосий рационал механика ва барча математик табиатшуносликка айланди. Унда таниқли универсал оламнинг тортишиш қонуни, механиканинг ҳали ҳам маълум бўлган учта қонуни мавжуд еди, уларсиз классик физикани тасаввур қилиб бўлмайди, асосий физик тушунчалар киритилди, Коперникнинг гелиоцентрик тизими шубҳа остига олинмади.
Математик ва физик даража нуқтаи назаридан "Табиий фалсафанинг математик асослари" Исаак Нютондан олдин ушбу муаммо устида ишлаган барча олимларнинг тадқиқотларидан юқори эди. Асарда Aристотел ва Декарт айта олмаган асоссиз қонунлар ва ноаниқ метафизик формулалар баратараф этилди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
