9-Mavzu: Disaxaridlarga xos sifat reaksiyalar. Darsning maqsadi

1-ish. Barfed reaksiyasi.
Bu reaksiya eritmada saxaroza boʻlganda kobalt sulfat (CoSO₄) bilan ishqoriy muhitdan binafsha rangli kompleks hosil qilishga asoslangan.
Kerakli asboblar: 1. Shtativ probirkalari bilan. 2. Pipetkalar.
Reaktivlar: 1. Kobalt sulfat tuzining 2 % li eritmasi. 2. Saxaroza 1% li eritmasi. 3. Natriy ishqorining 10 % li eritmasi. 4. Selivanov reaktivi.
Ishning bajarilishi: Probirkaga saxarozaning 1% li eritmasidan 2 - 3 ml qoʻyib, ustiga bir necha tomchi kobalt sulfat tuzining 2 % li eritmasidan tomiziladi. Keyin aralashmaga natriy ishqorining 10 % li eritmasidan 1 - 2 ml qoʻshilganda aralashma binafsha rangga boʻyaladi.
Bu reaksiya, monosaxaridlarning kislotali muhitda ham mis asetat tuzini qaytarish, disaxaridlarning esa faqatgina ishqoriy muhitdagina bu reaksiyaga kirishishiga asoslangan.
Kerakli asboblar: l. Shtativ probirkalari bilan. 2. Pipetkalar. 3. Gaz gorelkasi yoki spirt lampasi.
Reaktivlar: 1. Glyukozaninig va laktozaning 1 % li eritmalari. 2. Barfed reaktivi: 1 litr distillangan suvda 50 g sirka kislotasining mis tuzi. 50 g sirka kislotasining natriyli tuzi va 5 g konsentrlangan sirka kislotasi eritiladi.
Ishning bajarilishi: Ikkita probirka olib, biriga glyukozaning 1 % li eritmasidan 2-3 ml, ikkinchisiga laktozaning, 1 % li eritmasidan 2 ~ 3 ml quyiladi. Ikkala probirkada eritma ustiga ham teng (2-3 ml) miqdorda Barfed reaktividan quyiladi. Ikkala probirka ham bir vaqtning oʻzida qizdiriladi.
Glyukoza eritmasi solingan probirkada mis oksidining qizil choʻkmasi hosil boʻladi, laktoza eritmasi solingan probirkada esa reaksiya bormaydi.
2-ish. Disaxaridlarning qaytaruvchanlik xususiyatlari.
Tarkibida erkin gidroksil guruhi bo`lgan disaxaridlar, masalan maltoza,
laktoza, tsellobiozalar metallarni qaytarish xususiyatiga ega. Biroq saxaroza
bunday xususiyatga ega emas. Chunki saxarozani tashkil qiluvchi glyukoza va
fruktozaning reaksiyaga kirish xususiyatiga ega bo`lgan aldegid va keton guruhlari
o`zaro birikkan bo`ladi. Agar saxaroza kislota yoki fermentativ yo`l bilan gidroliz
qilinsa reaksiyaga kirish xususiyatiga ega bo`lgan guruhlar ochiladi va ular
qaytaruvchanlik xususiyatini tiklaydi.