9-mavzu: biznes jarayonlari va ularni hisobga olish

operatsiya. «Toshelektrtarmoqlari» korxonasi tomonidan taqdim qilingan schot-fakturaga muvofiq iste’mol qilingan elektr energiyasi uchun qarzdorlik quyidagicha:

a) ishlab chiqarish binolarini yoritish uchun 25 000 so‘m b) umumishlab chiqarish ehtiyojlari uchun 15 000 so‘m.
Jami 40 000 so‘m.
Elektr energiya xarajatlari mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarning bir qismi bo‘lib, uning tannarxiga qo‘shiladi. Ushbu xarajatlarni muayyan mahsulot turlariga qo‘shish ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish xarajatlari taqsimlanganidan so‘ng amalga oshiriladi. Shuning uchun iste’mol qilingan elektr energiyasi 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari» schotining debetiga olib borilishi lozim. Ayni vaqtda «Toshelektrtarmoqlari» korxonasi oldida vujudga kelgan kreditorlik qarzi 6990-«Boshqa majburiyatlar» schotining kreditida aks ettiriladi.
Debet 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari» schoti 40 000 so‘m Kredit 6990-«Boshqa majburiyatlar» schoti 40 000 so‘m

14. 
    operatsiya. Binoni joriy ijaraga olish shartnomasi bo‘yicha ijaraga olingan omborxona binosi uchun 2012-yilning 2 va 3-choragi uchun 6 oylik ijara to‘lovi bo‘yicha ijaraga beruvchiga qarz summasi 60000 so‘mni tashkil etadi. Ushbu qarzdorlik hisobot davriga taalluqli bo‘lmaganligi uchun kelgusi davr xarajatlari hisoblanadi. Keyinchalik oy sayin to‘lovning 1/6 miqdorida, bir me’yorda mahsulot tannarxiga qo‘shib boriladi. Shu munosabat bilan qarzdorlik vujudga kelgan paytda ijara to‘lovining umumiy summasi 3110-«Oldindan to‘langan ijara haqi» schotining debeti va 6910-«To‘lanadigan qisqa muddatli ijara» schoti- ning kreditida aks ettiriladi.
    

Debet 3110-«Oldindan to‘langan ijara haqi» 60 000 so‘m Kredit 6910-«To‘lanadigan qisqa muddatli ijara» 60 000 so‘m

15. 
    operatsiya. Hisobot oyi oxirida umumishlab chiqarish xarajatlari o‘rnatilgan taqsimlash bazasiga asosan, bilvosita yo‘l bilan
    

«V» va «G» mahsulotlarning tannarxiga qo‘shilgan. Bilvosita xarajatlarni taqsimlash-da taqsimlash bazasi sifatida ko‘pincha asosiy ishlab chiqarishdagi xodimlarning ish haqi summasi qabul qilinadi. Bizning misolimizda u 300000 so‘mni tashkil etgan (3- operatsiyaga qarang).
Ushbu summa muayyan mahsulot turlariga quyidagi hisob-kitobga muvofiq olib boriladi:

1. 
   Belgilangan taqsimlash bazasi (asosiy ishlab chiqarishdagi xodimlarning ish haqi summasi 300000 so‘m)ga nisbatan umumishlab chiqarish xarajatlarining o‘rtacha foizi:
   

101731,5 – x (%),
300000 – 100%

_x= 101731 ,5x100
300000
 34%

2. 
   Umumishlab chiqarish xarajatlari summasining taqsimlanishi:
   

«V»mahsulotga: 101731,5 x 34,0: 100 = 34589 so‘m
«G» mahsulotga: (101731,5 – 34589): 100 = 67142,5 so‘m
Analitik hisobda «V» mahsulotga 34589 so‘m, «G» mahsulotga esa 67142,5 so‘m taqsimlanadi.
Sintetik hisobda ko‘rsatilgan xarajatlarning umumiy summasi 101600 so‘m 2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schotining debetiga yoziladi. Ushbu muomala schotlarda quyidagicha aks ettiriladi.:
Debet 2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schoti 101731,5 so‘m Kredit 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari» schoti 101731,5 so‘m
Ushbu muomaladan so‘ng 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatlari» schoti yopilib, 2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schotida esa analitik schotlar bo‘yicha ishlab chiqarilgan «A» va «B» mahsulotlarning haqiqiy tannarxi shakllanadi.

16.