9-ma’ruza: Transport vositalrida qo`llaniladigan maxsus suyuqliklar O´quv moduli birliklari

Qovushoqlik xususiyati. Tormozlanish jarayoni odatda bir necha sekund, shoshilinch ravishda tormozlanishda esa sekundning ulushi davomida amalga oshadi. Shuning uchun haydovchi tomonidan tormoz pedaliga beriladigan kuch ishchi suyuqliklar yordamida tormoz mexanizmlariga tezlik bilan uzatilishi lozim. Bu sharoit suyuqlikning oquvchanlik xususiyati bilan ta`minlanadi va minus 40<sup>0</sup>C dagi ruxsat etilgan maksimal qovushoqlik chegarasi bilan aniqlanadi. Umumiy maqsadlarda ishlatiladigan suyuqliklar uchun bu ko`rsatkich 1500 mm²/s gacha va og`ir ish sharoitlarida ishlatishga mo`ljallangan suyuqliklar uchun 1800 mm²/s gacha bo`lishi mumkin.
Korroziyaga qarshi xususiyati. Tormoz tizimining gidrouzatmasi turli xil metallardan tayyorlangan detallar birikmasidan iborat. Shuning uchun suyuqlik tarkibida po`lat, cho`yan, alyuminiy, latun va mis materiallarni korroziyadan himoyalovchi ingibitorlar bo`lishi lozim.
Rezina zichlagichlarga ta`siri. Gidrotizimni jipsligini ta`minlash uchun asosiy tormoz tsilindrining porshen va tsilindrida rezina zichlagich manjetlaridan foydalaniladi. Odatda manjetalar suyuqlik ta`sirida bir oz shishadi va tsilindr devorlariga jips tegib turishi hisobiga ishchi suyuqlikni tizim bo`yicha harakatlanishini ta`minlaydi. Bunda manjetani me`yordan ortiq shishiga yo`l qo`ymaslik lozim, aks holda porshen harakatlanganda rezina materiali buziladi va buning natijasida tizimdan suyuqlik sizib chiqadi.
Rezina materialini shishishga sinash manjetani 70 va 120⁰C haroratdagi suyuqlikka botirib tekshiriladi. Shundan so`ng manjetanip hajmi, qattiqligi va diametri aniqlanadi.
Tormoz suyuqligi minus 50<sup>0</sup>C dan 150<sup>0</sup>C gacha bo`lgan haroratlarda o`z xususiyatlarini o`zgartirmasligi lozim.
«Neva» suyuqligi. Bunday nomdagi tormoz suyuqligi qator sintetik kimyoviy birikmalarning murakkab kompozitsiyasidan iborat. Uni minus 50⁰C dan 50⁰C gacha bo`lgan harorat oralig`ida ishlatish mumkin, 190⁰C da qaynaydi. Zaharli va yong`in jihatdan xavfli. Issiq suvda eriydi. Och sariq rang berilgan. Disk tormozli yengil avtomobillarda (VAZ, «Moskvich», GAZ-3102 «Volga» va boshqa) ishlatiladi. Baraban tormozli ZAZ-968M «Zaporojets»; IJ(barcha modellari) yengil avtomobillarida; «Ural»; KrAZ-260 (ilashish muftasini ajratishning gidropnevmatik yuritmasi); GAZ-53A yuk avtomoillarida; KAVZ, PAZ-672 avtobuslarida ishlatish tavsiya etiladi.
BSK suyuqligi. Butil spirti bilan tozalangan kanakunjut moyining aralashmasidan (1:1 nisbatda) iborat tormoz suyuqligi yaxshi moylash xususiyatlariga ega. Minus 20<sup>0</sup>S haroratgacha ishga layoqatli. Ancha past haroratlarda ham tormoz tizimlarining ishga layoqatligini saqlash uchun suyuqlikka etil yoki butil spirti (1:1 nisbatda) qo`shiladi. Qaynash harorati uncha yuqori (115⁰C) bo`lmaganligidan BSK suyuqligi disk tormozli avtomobillarda ishlatib bo`lmaydi. Suv qo`shganda qatlamlanadi. «Neva» va GTJ-22M tormoz suyuqliklari bilan aralashmaydi. Yong`in jihatidan xavfli. Unga qizil rang berilgan (qo`shilgan). Bu suyuqlik baraban tormozli barcha yengil avtomobillarda («Zaporojets», «Moskvich» Gaz-24 «Volga»; UAZ), Gaz-53A; «Ural» yuk avtomobillarida; KAvz va PAZ-672 avtobuslarida ishlatiladi.