9-ma’ruza mavzu: O‘lchashlar noaniqligi va xatoliklari. Reja

O‘lchash uskunasini kalibrlash
Barcha hollarda foydalanilayotgan o‘lchash uskunasini kalibrlash muvofik etalonga kuzatib borilishi lozim. Metodning o‘lchash bosqichi ko‘pincha mikdoriy tavsifnomasi SI ga kuzatib boriladigan taqqoslash namunasi yordamida darajalanadi. Bunday amaliyot metodikaning bu qismi uchun natijalarning SI ga kuzatib borilishini ta’minlaydi. Biroq, o‘lchash bosqichidan oldin bo‘ladigan operatsiyalar uchun kuzatib borishni belgilash ham zarurdir.
Taqqoslash namunalaridan toza moddalar sifatida foydalanish
Kuzatib borishni ma’lum mikdordagi toza moddani tarkibiga oluvchi toza modda yoki namuna ko‘rinishidagi taqqoslash namunasi yordamida ko‘rsatish mumkin. Buni, masalan, ma’lum qo‘shimchalarni bo‘sh namunalarga yoki tahlil qilinayotgan namunaga qo‘shish bilan qilish mumkin. Biroq, har doim foydalanilgan etalon va tahlil qilinayotgan namuna uchun o‘lchash tizimi javobidagi farqni baholash zarur. Afsuski, ko‘p hollarda, xususan, ma’lum ko‘shimchalarni qo‘shishda, javoblardagi bu farqni tuzatish bu tuzatishning noaniqligidek katta bo‘lishi mumkin. Bu tarzda, natijaning kuzatib borilishi umuman olganda SI birliklariga o‘rnatilishi mumkin bo‘lsa ham amaliyotda eng oddiy holatlardan tashqari natija noaniqligi nomaqbul bo‘lishi yoki miqdoriy aniqlanmagan bo‘lishi mumkin. Agar noaniqlikni miqdoriy aniqlash mumkin bo‘lmasa, u holda kuzatib borish o‘rnatilmaydi.
Standart namunani qo‘llash
Kuzatib borishni matritsa jihatdan yaqin bo‘lgan standart namuna (SN) da, bu SN ning attestatlangan qiymati (qiymatlari) bilan olingan o‘lchash natijalarini solishtirish yo‘li bilan ko‘rsatiladi. Bu mos keluvchi «matritsa» SN mavjud bo‘lganda, taqqoslash namunasini toza modda ko‘rinishida qo‘llash bilan taqqoslaganda noaniqlikni kamaytirishi mumkin. Agar SN qiymati SI ga kuzatib borilgan bo‘lsa, u holda bu o‘lchashlar SI birliklariga kuzatib borishni ta’minlaydi. Biroq xatto shu holda ham natija noaniqligi ayniqsa namuna tarkibi va SN tarkibi o‘rtasida yetarli muvofiqlik bo‘lmagan hollarda nomaqbul katta yoki xatto mikdoriy aniqlab bo‘lmaydigan bo‘lishi mumkin.