9-Laboratoriya Havodagi benzin miqdorini aniqlash

Chiziqiy – koloristik uslubning mohiyati

Havodagi gaz va zararli moddalar bug‘larini chiziqiy–koloristik tahlillash
uslubi (tezkor uslub) hozirgi vaqtda ishlab chiqarish sanitariyasi amaliyotida keng ravishda qo‘llaniladi. Bu uslub maxsus ishlab chiqilgan indikator poroshoklarining ma’lum bir gaz yoki bug‘ ta’sirida o‘zining birlamchi rangini boshqa rangga o‘zgartirishiga asoslangan (3.1-jadval).
Yuqoridagi uslub yordamida juda qisqa vaqt (3 ... 20 min) oralig‘ida havodagi zararli moddalar konsentratsiyasi to‘g‘risida ma’lumot olish mumkin. Bu holat ishlab chiqarishda juda katta ahamiyatga ega, chunki yuzaga kelgan mavjud sharoitga tezlikda baho berishga imkoniyat yaratib beradi. Bu esa, zarur holatlarda, ishlovchilar xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha tezkor tadbirlar o‘tkazish uchun vaqtni tejab beradi.

3.1- jadval

Ba’zi bir indikator poroshoklarining tavsiflari

Aniqlanadigan gaz turi	Indikator poroshokining rangi
	Gaz ta’sir qilguncha	Gaz ta’sir qilgandan keyin
Ammiak	Sariq	Kulrang tusli ko‘k
Aseton		Sariq
Benzol bug‘lari	Oq	Qoramtir-kulrang
Benzin bug‘lari	Oq	Och-jigarrang
Тoluol	Oq	Qoramtir-jigarrang
Хlor	Sariq	Qizil
Oltingugurt vodorodi	Oq	Kulrang tusli jigarrang
Azot oksidlari	Oq	Sarg‘ish-yashil

Chiziqiy–koloristik tahlillash uslubining afzallik tomonlaridan yana biri unda katta va murakkab uskunalar ishlatilmasligi, hamda xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar malakasiga yuqori talab qo‘yilmasligidir. Shunga qaramasdan bu uslub havodagi gaz va zararli moddalar bug‘lari konsentratsiyasini yetarli darajadagi aniqlikda o‘lchash imkonini beradi.

Chiziqiy–koloristik tahlillash uslubi indikator naychalaridagi indikator poroshoklarining zararli modda ta’siri ostida, u orqali ma’lum bir hajmdagi zararlangan havoni so‘rib o‘tkazgandan keyin, bo‘yalgan qismi uzunligini o‘lchashga asoslangan. Indikator naychasidagi poroshokning bo‘yalgan qismi uzunligi havodagi zararli modda konsentratsiyasiga to‘g‘ri proporsional ravishda o‘zgaradi. Poroshok bo‘yalgan qismining uzunligini havodagi gaz va bug‘lar konsentratsiyasi o‘lchov birligiga (mg/m³) aylantirish esa har bir modda uchun ishlab chiqilgan maxsus shablonlardagi shkalalar orqali olib boriladi (5-ilova).

2. Ko‘chma universal gaz tahlillagich (UG-2) tuzilishi, tarkibiy qismlari va ularning ishlashi

Chiziqiy–koloristik tahlillash uslubi amaliyotda ko‘chma universal gaz tahlillagich (UG-2) bilan amalga oshiriladi. Ko‘chma universal gaz tahlillagichning (UG-2) tarkibiy qismlari va texnik tavsifi 3.1-rasmda keltirilgan. Ular asosan quyidagilardan iborat: havo so‘rish asbobi; shtok; indikator naychasi; yutuvchi poroshok (filtr) naychasi; jihozlar uchun g‘ilof; indikator poroshokli ampulalar; yutuvchi poroshokli ampulalar; yordamchi jihozlar va termometr.