9 amaliy topshiriq

9 amaliy topshiriq

1.Qobiliyat talabalarning bilim olishida qanday o‘rin tutadi?

2.Temperament qanday funksiyalarni bajaradi?

3.Nima sababdan olingan bilimni vaqti-vaqti bilan takrorlab turish lozim?

4.Psixologik mashg’ulotlarni muvaffaqiyatli o‘tishi uchun, sizningcha, nima qilish kerak?

5.Inson xarakteri qanday o’zgartirsa bo’ladi?

6.Xarakter, temperament va qobiliyatlarni bilishni o‘quv jarayonida tutgan o‘rni.

1.Qobiliyat- insonning individual salohiyati, imkoniyatlari. Qobiliyat bilimdan keskin farklanadi, bilim mutolaa natijasi hisoblanadi, Qobiliyat shaxsning psixologik va fiziologik tuzilishining xususiyati sanaladi. Qobiliyat koʻnikma, malakatssh farq qiladi. Aksariyat ilmiy manbalarda mohirlik bilan Qobiliyat aynanlashtiriladi. Qobiliyat inson tomonidan koʻnikma va malakalarning egallanishi jarayonida takomillashib boradi. Har qanday Qobiliyat turi shaxsga tegishli murakkab psixologik tushunchadan tashkil topgan boʻlib, u faoliyatning talablariga mutanosib xususiyatlar tizimini oʻz ichiga oladi. Shuning uchun Qobiliyat deganda birorta xususiyatning oʻzini emas, balki shaxs faoliyatining talablariga javob bera oladigan va shu faoliyatda yuqori koʻrsatkichlarga erishishni taʼminlashga imkoniyat beradigan xususiyatlar sintezini tushunmoq lozim. Barcha Qobiliyat uchun tayanch xususiyat — kuzatuvchanlikda, yaʼni insonni fahmlash, obʼyektdan u yoki bu alomatlarni koʻra bilish, ajrata olish koʻnikmasidir. Qobiliyatning yetakchi xususiyatlaridan biri — narsa va hodisalar mohiyatini ijodiy tasavvur qilishdir. U shaxsning shakllanishi va rivojlanishi natijasi boʻlishi bilan birga, tabiiy manbaga ham ega. Bu tabiiy manba koʻpincha zehn tushunchasi bilan yuritiladi. Zehn muayyan bir faoliyatga yoki koʻpgina narsalarga nisbatan ortiqcha qiziquvchanlikda, moyillikda, intilishda namoyon boʻladi. Zehn nishonalari deganda qobiliyat ichki imkoniyatlarining tabiiy asosini tushunish lozim. U ishtiyoq, moyillik, mehnatsevarlik, ishchanlik, talabchanlik kabilarning mahsulidir. Qobiliyat umumiy va maxsus turkumlarga ajratiladi. Umumiy qobiliyat deganda yuksak aqliy imkoniyat va taraqqiyot tushuniladi. Qobiliyat tabiiy ravishda shakllanishi va muayyan reja asosida rivojlantirilishi mumkin. Qobiliyatni maʼlum faoliyatga moyillik yoki intilish orqali, tabiiy zehn nishonalarini aniklash, mutaxassis rahbarligida uzluksiz faoliyatga jalb etish, Qobiliyatni takomillashtirishning maxsus vositalarini qoʻllash, shaxsning faollik alomatlarini maksimal darajada rivojlantirish, inson shaxsiga alohida yondashuvni umumiy talablar bilan uygʻunlikda olib borish va boshqa orqali rivojlantirish yoʻllari mavjud. Qobiliyatning yuqori darajasi isteʼdod va daholik namoyon boʻladi.

2. Temperamentning xususiyatlari psixikaning individual xususiyatlaridan bo`lib, inson psixik faoliyatining o`tishini, dinamikasini belgilab beradi.

Psixik faoliyat dinamikasi faqat temperamentga bog`liq emas. Psixik faoliyat dinamikasi kishining motivlariga, psixik holatlariga ham bog`liqdir. U holda temperament va kishining faoliyatiga ta`sir qiluvchi xususiyatlarni qanday farqlash mumkin. Buning uchun quyidagi belgilarni hisobga olish zarur.

1.Temperament xususiyatlari faqat bir turdagi emas, balki har xil va turli maqsadlardagi faoliyat turlarida, mehnatda, o`yinda, sportda, o`quv mashg`ulotlari jarayonida nomoyon bo`ladi.

2. Temperament xususiyatlari odam hayotining butun davomida yoki ma`lum qismida barqaror va o`zgarmasdir.

3. Temperament xususiyatlari bir-biri bilan tasodifiy emas, balki qonuniy bog`langan bo`lib ma`lum tuzilishni tashkil qiladi.

Shunday qilib, temperamentning xususiyatlari deganda, bir inson psixik faoliyati dinamikasini belgilovchi psixikaning barqaror individual xususiyatlarini tushunamiz. Bu xususiyatlar turli mazmundagi faoliyatlarda, motivlarda, maqsadlarda nisbatan o`zgarmaydi hamda temperament tiplarini xarakterlovchi tuzilishni hosil qiladi.

3. Materialning tez esdan chiqish-chiqmasligi yana bu materialning amalda
tatbiq_ qililinish-qilinmasligiga ham bog‘liqdir. O‘qib-bilib olingan narsa
amalda ishlatilsa, binobarin, takrorlab turilsa, tez unutilmaydi yoki hech ham
esdan chiqmaydi. Biz ona tilimizni unutmaymiz, chunki doimo shu tilda
so‘zlashamiz. Shuningdek, kasbimizga aloqasi bo‘lgan bilim, ko‘nikma va
malakalar ham unutilmaydi, chunki biz ulardan hamisha foydalanib turamiz va
aksincha, egallab olingan bilim va malakalarni turmush tajribamizda ishlatmay
qo‘ysak, bu bilim va malakalarni tez esdan chiqazib qo‘yamiz. Agar o‘z ona
tilimizda uzoq, vaqt gapirmay yursak yoki o‘z kasbimizni tashlab qo‘ysak,
hatto ona tilimizdagi so‘zlarni va kasbga bog‘liq bo‘lgan bilim va malakalarni
ham unuta boshlaymiz.
Esda qolgan materialning esdan tez chiqish-chiqmasligi yana shu
materialga bo‘lgan qiziqishning na qadar barqaror bo‘lishiga ham bog‘liqdir.
Qiziqish-havas tug‘diradigan narsa ustida kishi o‘z diqqatini aktiv to‘playdi, bu
narsa haqida ko‘proq o‘ylaydi, uni ko‘proq eslaydi. Shu sababli, ma’lum bir
narsaga qiziqish-havas hanuz saqlanib tursa, bu narsa unutilmaydi, yoki uzoq,
vaqt o‘tgach unutiladi, agar havas yo‘qolsa, material tez unutiladi. Masalan,
bir odam ancha vaqt tarix bilan qiziqib yurib, bu sohada ma’lum bilimga ega
bo‘lsa, keyin bu bilimlar darrov unutilmay, bora-bora unutiladi.
Biz uchun o‘z dolzarb ahamiyatini va qimmatini yo‘qotgan narsa tezroq,
esdan chiqadi. Bu xil unutishlarning nerv-fiziologik asosi ichki (yoki shartli)
tormozlanishdan, ya’ni amaliy ahamiyati bo‘lgan qo‘zg‘ovchilar bilan
mustahkamlanib turmagan muvaqqat bog‘lanishlarning yo‘qolishi
(so‘nishi)dan iboratdir.
Esdan chiqarib qo‘yish-qo‘ymaslik hiyla darajada nerv sistemasining
ahvoliga bog‘liq bo‘ladi. Charchash yoki kasaldan keyin nerv sistemasining
bo‘shashishi natijasida ba’zan unutish juda ham kuchayadi.
Shunday hollar ham bo‘lganki, mashhur kishilar o‘zlari yozgan
asarlarni qarilikda yoki kasaldan keyin taniy olmaganlar: masalan, mashhur
tabiatshunos Linney qarilikda o‘z asarlarini o‘zi katta zavq bilan o‘qir ekan,
havasi kelib «juda ham yaxshi yozilgan asar ekan! Qani endi men ham
shunday asar yozsam» degan. XIX asr ingliz yozuvchilaridan Valhter Skott
o‘zining «Ayvengo» nomli mashhur asarini kasal holida yozgan va bu roman
avtori kasal yotgan vaqtda nashr qilingan ekan. Valhter Skott kasaldan
turganida o‘z asarini o‘qib, uni qachon va qanday yozganini eslay olmagan.


4.  Psixologik treningni muvaffaqiyatli o’tishi uchun:
-  Guruhda ishonch va o'zaro qo'llab quvvatlash muhitini yaratish
-  Ishonchni orttirish
-  Guruhda axillik, birdamlikga yo'naltirish.
-   Kayfiyatni ko'tarish
-  maqsad oldidagi to'siqlarni olib tashlash (kechirolmaslik, alam , nafrat, tushkunlik).
Psixologik mashg’ulotdada talabalar faol ishtirok etishadi va o'ziga kerakli psixologik bilimlarni olishadi. 

5. Biror kishining xarakterini o'zgartirish mumkinmi degan savol har doim dolzarbdir, ammo unga aniq javob yo'q. Insonning xarakterini qanday ochib berishi haqida har xil fikrlar mavjud, ularning har biri mavjud bo'lish huquqiga ega. Kimdir mo''jizaning poydevori genlarda yotqizilgan yoki hayotning dastlabki yillarida shakllantirilganligini va keyinchalik amalga oshirilgan barcha o'zgarishlar ma'naviy xususiyatlarni biroz o'zgartirishi yoki ularga kichik o'zgarishlar kiritishini aytadi.

Yana bir fikr shuki, inson hayoti mobaynida atrof-muhitga, yangi manfaatlarga va tanishlarga qarab xarakterli xususiyatlarini o'zgartirishga qodir. Masalan, quyidagi o'zgarishlar bo'lishi mumkin:

• 
  bir kishi ko'proq hissiy yoki, aksincha, cheklangan bo'lishi mumkin;
  
• 
  ehtiyotkorlik bilan, aql-idrokka ega bo'lish yoki yoshiga nisbatan ehtiyotkor bo'lish;
  
• 
  mas'uliyatli yoki xafsiz;
  
• 
  suhbatdosh yoki suhbatdosh.
  

Zamonaviy dunyoda, odam o'zini o'zi anglash va ba'zi xususiyatlarini o'zgartirishi uchun turli xil variantlarga ega. Faollarni o'zgartirish, atrof-muhitni tanlash, dunyoqarashni va hayot haqidagi qarashlarni o'zgartirish orqali buni amalga oshirishga harakat qiling. Bunday harakatlar ijobiy va munosib xarakterli xususiyatlarni rivojlantirishga qaratilgan.

6. Talabalar bilish qobiliyatini shakllantirish sharoitida tarbiyaning ta’sirchan

uslublaridan ta’lim jarayonida samarali foydalanish, uning mazmunini ijtimoiy
iqtisodiy islohatlar natijalari bilan boyitish, provard natijada bo’lajak mutaxassislar
tarbiyasi ham muhim amaliy rol o’ynaydi.
Ta’lim sohasida ya’ni ta’lim vositalari orqali o’quvchilar ijodiy
qobilyatlarining shakllantirilishi, rivojlantirilishi bevosita yoshlarning umimiy
madaniyatini yuksaltirish, yoshlarni ijtimoiy hayotga, yuqori darajadagi axloqiy,
mehnat madaniyatiga, vatanparvarlik xislatlariga ega bo’lgan shaxs sifatida
tarbiyalash bilan bog’liqligini ham alohida ta’kidlash lozim.

Talabalarning o'quv jarayoniga, uning qiyinchiliklariga va ularni engib o'tishga munosabati ularning yutuqlarini baholash bilan bevosita bog'liqdir. O'quv jarayonida ushbu jihatning ahamiyati mutaxassislar tomonidan ta'kidlanadi. Shunday qilib, A. I. Lipkina "bolaning tarbiya jarayonini tahlil qilishda nafaqat uning intellektual fazilatlari va bilim tizimini o'zlashtirish xususiyatlarini tahlil qilishda, balki bolaning aqliy mehnatining murakkab mediatsiyalari, uning o'ziga xos konsentratsiyalangan shaklida ifodalangan shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish" zarurligi haqida yozadi.

O'qitish va ta'limning muvaffaqiyati uchun talabalarning yutuqlariga munosib baho berish, o'zlariga bo'lgan ishonchni mustahkamlash muhimdir. Faqat shunday

o'z-o'zini hurmat qilish mustaqil, ijodiy ishlash istagini qo'llab-quvvatlashi mumkin.