9-Amaliy mashg‘ulot.
Izolyatorni tortish kuchiga mexanik chidamliligini aniqlash.
1. Shisha va farfor (chini) izolyatorlarni tayyorlanish usullari.
2. Izolyatorlarning kimyoviy tarkibi.
3. Farfor izolyatorni shisha izolyatorga nisbatan afzalliklari.
4. Farfor izolyatorning mexanik mustaxkamligi.
5. Farfor izolyatorni mexanik mustaxkamlikga tekshirish usullari.
Nazariy tushunchalar.
1.
Shisha va farfor izolyatorlar xom-ashyoni elektr yoki issiqlik pechida pishirish
yo‘li bilan tayyorlanadi.
2.
Hozirgi davrda shishani olinishida Mendeleev D.I. davriy sistemasidagi juda ko‘p
elementlar qo‘shiladi. SiO
2,
CaO, BaO, Na
2
O, K
2
O, MgO, ZnO, Al
2
O
3
va x.k.
farforning kimyoviy tarkibi % hisobida:
SiO
2
- 70.5
Al
2
O
3
- 24.5
Fe
2
O
3
- 0.75
CaO
- 0.13
MgO
- 0.22
K
2
O
- 2.9
Na
2
O
- 1.0
Xom-ashyo tarkibi % hisobida:
Kaolin
20-28
Tuproq
20-23
Pegmatit
30-45
Qum
11-25,4
Farfor sinig‘i
3-8
3.
Farfor izolyatorlarni shisha izolyatorlarga nisbatan
ustun tomoni uni tortish
kuchiga mexanik chidamliligi. Texnik shishaning nazariy tortish kuchiga
mustaxkamligi kremniy va kislorod ( Si-O) orasidagi bog‘liq bo‘yicha 100-200
mPa, haqiqatda esa 0,2-0,5 MPani tashkil etadi. Farforning guruxlar bo‘yicha
ushbu ko‘rsatkichi quyidagicha, glazurlangan farfor;
I gr - > 35 mPa
II gr - > 55 mPa
III gr - > 65 mPa
Demak farfor izolyatorni shisha izolyatorga nisbatan
tortish kuchiga mexanik
mustaxkamligi yuqori.
4.
Farfor
izolyatorlarni mexanik mustaxkamlik hisoblarini oddiy materiallar
qarshiligi nazariyasi metodikasi orqali olib boriladi. Farfor izolyatorlarni mexanik
mustaxkamlik hisoblarini olib borishda qiyinchiliklarga to’g’ri
kelinadi, chunki
uning geometrik o’lchamlari va konfiguratsiyasi
hamda uning tarkibiga qarab
uzilishga bo’lgan mustaxkamlik chegarasi umuman o’zgarib ketadi. Farfor
izolyatorning mustaxkamliliga farmirovka qismi ma’lum darajada ta’sir ko’rsatadi,
chunki u orqali yoki unga yaqin chegaradan izolyatorning havfli yuzasi o’tadi.
5.
Uzoq yillar saqlangan farfor izolyatorlarni xossalarida xech qanday o’zgarishlar
yuz bermaganligi aniqlangan. Yuqori kuchlanishli o’zgaruvchan
tok havo
liniyalarida 20-30 yil ishlagan osilib turuvchi farfor izolyatorlarning pastki
chekkalarida glazurni rangi o’chganligi ya’ni chaqnashga (korona) ko’proq
uchragan joylarida yuz bergan. Ba’zi birlarida esa glazurda mikroyorilishlar sodir
bo’lgan.
Farfor izolyatorni xossalarida xech qanday o’zgarish yuz bermagan.
Izolyatorni tortish kuchiga mexanik mustaxkamligi
ularni tortish orqali
uzilishga sinov o’tkaziluvchi mashinalarda olib boriladi. Ushbu mashinalarda
sinovlarni qo’lda boshqariladigan mexanizm yoki
elektrodvigateli mexanizm
yordamida amalga oshiriladi. Bulardan elektro dvigateli mexanizm yordamida
sinovlarni o’tkazishni afzalliklari ko’proq bo’lib, ma’lum tezliklarda asta-sekinlik
bilan siltashlarsiz yuklama oshirib boriladi.
Izolyatsion materialni tortish kuchiga mexanik mustaxkamligini ularni tortish
orqali uzilishga sinov o’tkaziluvchi qo’lda boshqariladigan mexanizmli(1) va
elektro dvigatelli mashinaning(2)
chizmalari
.
elektro dvigatelli mashinaning chizmasida:
1 va 2-qisqichlar, 3-yukli yelka, 4-shkala (ko’rsatkich), 5-elektro dvigatel
Namunani tortish kuchiga chegaraviy musaxkamligi quyidagi formula orqali
aniqlanadi:
σ
r
=R
r
/
F
bu yerda,
F-namunani ko’nalang kesimi (mm
2
)
R
r
-namunani uzishga sarflangan kuch qiymati (N)
Shu bilan bir vaqtda namunani tortish kuchiga sinov o’tkazishda uni foyiz xisobida
nisbiy uzayishi ham aniqlanadi va u quyidagi formula orqali aniqlanadi:
λ=(∆l/l)
.
100% bu yerda,
l -namunaga yuklama berilgunga qadarli bo’lgan qisqichlar orasidagi uzunlik
(mm)
∆l- namunani mutloq (absolyut) uzayishi (mm)
∆l va l bir xil birliklarda bo’lishi kerak.
Sinovlar 5 tadan kam bo’lmagan namunalarda o’tkaziladi va o’rtacha
qiymat
chiqariladi.Ushbu qiymat sinov natijasi sifatida qabul qilinadi.