4. Ekspert baholash usullari
Ekspert (lotincha tajribali) ekspertiza protsedurasi uch etapdan iborat:
ekspertizaga tayyorlanish;
ekspertlar bilan sorov otkazish;
sorov natijalarini qayta ishlash.
Ekspertlarning ozlari ikkinchi bosqichda qatnashdilar.
Tayyorgarlik ishi uch qismdan iborat:
savol shakli va mazmunini belgilash,
savollarni tuzish,
ekspertlarni shaxsan tanlash va jalb etish.
Sorov shakillari: intervyu olish, muloqat, yigilish, goyalarni tanlash, oyinlar otkazish, anketa tuzish va Delfi usuli.
Soroqlar individual yoki gruxlarda, yuzma-yuz va sirtdan otkazish mumkin.
Anketa va intervyularda savolni tanlash qiyin. Savollar ochiq yoki yopiq yoki bir necha shaklda bolishi mumkin. Ochiq javoblar sifatli yoki erkin holda sonli ifodalarda boladi.
Yopiq savolga javoblar ha, yoq, bilmayman singari boladi.
Kop savollar bolganda zarur javob chiziladi.
Avvalambor ekspertlarni tanlash, ularning malakalariga etibor berish va keyinchalik guruxlar tuzish zarur.
Kerakli belgilardan ekspertning ishchanligi, maxorati zarur.
Buning uchun kop mutaxassislarga savol berib u yoki bu sohada kim ekspert ekanligini sorash mumkin. Keyinchalik eng kop ovoz olganni ekspert guruxiga kiritish lozim:
Ishbilarmonlik bilan ishtirokchilarning boshqa sifatlari ilmiy yondashishi, fikrlash doirasi va saviyasi ham hisobga olinadi.
Guruxlardagi ekspertlar soni sorov usuliga bogliq. Yuzma-yuz uchrashuv uchun 10-15 kishi kifoya. Agar vaqt, mehnat va mablag sarfi cheklanmagan bolsa sirtdan soroq otkazilganda ekspertlar soni cheklanmagan.
Bu usul goyalar jangi deb nom olgan. U yuzma-yuz sorov usuli bolib asrimizning 50-chi yillarida kashf etilgan. Dastlab 10-15 kishidan iborat gurux tuziladi. Tayyorgarlik jarayonida ekspertlarga eslatma tayyorlanadi va unda muammoli holatlar, markaziy masalalar, muhokama savollari va oldindan goyalarni oylab qoyish soraladi.
Yigilishni otkazish uchun rais saylanadi. U yigilishni ochadi. Ekspertlarga nutq uchun 2-3 minut ajratiladi va u bir necha gal takrorlanadi. Bu usulda tanqidiy fikrlar ijobiy muhokama qilinadi.
Bu usulda tanqidiy fikrlar ijobiy muhokama qilinadi.
Muhokama stenogramma qilinadi. Muhokamaga 20-45 minut ajratiladi.
Keyingi bosqichda seans natijalari boshqa mutaxassislar guruxi tomonidan qayta ishlanadi. Bu bosqichda jami goyalar tanqid etiladi va goyalar, takliflarning songi royxati tuziladi. Bu royxatga samarali va amaliy goyalar kiritiladi.
Bundan tashqari Delfi usuli mavjud bolib, u AQShda 60-chi yillarda yaratilgan. U sirtdan sorov otkazishga asoslangan. Uning hususiyatlari: sirtqi, anonim sorovlar bir necha bosqichlarda otkaziladi, teskari aloqa mavjud, birinchi turdan tashqari har gal ekspertlar oldingi turdagi natijalar haqida axborot olishadi.
Dastlab ekspertlarga anketalar tarqatiladi, unda muammo izoxlanadi, savollar royxati va unga javob berish tavsifi keltiriladi.
Ekspert javoblarni qol qoymasdan pochta orqali jonatiladi. Tashkilotchilar ekspertlar javoblarini qayta ishlaydi, baho chiqaradi. Mazmun jixatdan ortachalar, farqlar va dispersiya hisoblanadi. Bir oy otgandan keyin ikkinchi tur otkaziladi. Ekspertlarga birinchi tur natijalari bayon qilinib savollar beriladi. Birinchi tur javoblarini inobatga olib ekspertlardan savollarga javob berishi soraladi. Javoblar yana umumlashtirilib zarur bolsa yana qoshimcha turlar otkaziladi. Agar uchinchi turdan song javoblardagi farqlar katta bolmasa sorov otkazish toxtatiladi. Oxirgi tur natijalari umumlashtiriladi va tugallangan hisoblanadi.
Agar javob sonli miqdorlarda bolsa, jami ekspertlar guruxining javobini baholash uchun arifmetik ortacha, mediana va moda topiladi. Fikrlar farqi uchun variatsiya kvadratik farq, dispersiya va kvartillar hisoblanadi.
Ekspert baholashning ayrim usullarida, jumladan Delfi usulida mediana, birinchi va uchunchi kvartillar hisoblanadi.
Arifmetik ortchaga nisbatan mediana afzalligi;
-mediana ayrim ekspert fikriga togri kelishi;
-medianaga ayrim ekspertlarning javobi ortachadan farq qilishi tasir qilmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |