9- ma’ruza. Mоdda va matеriallarning yonish-p

Yonmaydigan moddalarga 900^oC darajaga izchillikda qizdirishda yonish xususiyatiga ega bo’lmagan moddalar kiradi. Shunga qaramasdan ularning ham ayrimlari yong’in xavfiga ega hisoblanadi.
Qiyin yonuvchan moddalarga yondirish manbai ta’sirida qizdirishda yonishi mumkin, lekin manba olingandan so’ng mustaqil o’zi yonmaydigan moddalar kiradi.
Yonuvchan moddalar deb o’z-o’zidan alangalanishi, o’z-o’zidan yonishi va yondirish manbai ta’sirisiz ham mustaqil yonuvchan moddalarga aytiladi. Ular yengil va qiyin alangalanuvchi turlarga bo’linadi.
Qiyin yonuvchi va yonuvchi moddalar alangalanish sohasiga ega bo’lib, yong’in xavfining harorat ko’rsatkichlari, yonish tezligi bilan tavsiflanadi va ularni o’chirish uchun yong’in o’chirish vositalari va boshqalar qo’llaniladi. Qiyin yonuvchi va yonuvchi moddalar yong’in xavfi xususiyatlarini baholash uchun ko’rsatkichlarining soni va ko’rinishi mazkur moddalarning agregat holatiga bog’liq ravishda aniqlanadi. Suyuqlik va qattiq moddalarda gazlarga nisbatan yong’in xavfi ko’rsatkichlari ko’proqdir. Bu qo’shimcha ko’rsatkichlar asosan bug’lanish va uchuvchanlik jarayonlarini tavsiflaydi va shuning uchun bu ko’rsatkichlar suyuqlik va qattiq moddalarni qizdirishdagi harorat bilan bog’liq bo’ladi. Masalan, suyuqlikning alangalanishi va barqaror yonishi uchun suyuqlik yuzasi alangani yetarli darajada uchuvchan mahsulotlar bilan "ta’minlashi" zarur. Suyuqlikning bug’lanish yuzasi esa uning harorati bilan bog’liq bo’lib, shuning uchun chaqnash va alangalanish harorati tushunchalari kiritiladi. Xuddi ana shularning o’zi qattiq moddalarga ham tegishlidir. Shu bilan birga qattiq va suyuq qiyin yonuvchi va yonuvchi modda va materiallar uchun gazlarga xos bo’lgan ayrim ko’rsatkichlar o’z ma’nosini yo’qotadi (chunki ularni amalga oshirish mumkin emas). Masalan, alangalanishning yuqori konsentratsiya chegarasi tushunchasini ochiq rezervuarlarda bo’lgan suyuqliklar, ochiq havodagi qattiq moddalar uchun qo’llab bo’lmaydi.
2.1-jadvalda moddalarning yonish va portlash xavflilik xususiyatlari ko’rsatkichlari keltirilgan. Sinflarga bo’lish ostida materiallarni agregat holatiga bo’yicha tasniflash prinsipi yotadi.
Aksariyat yonuvchi moddalar uchun yong’in va portlash xavfi ko’rsatkichlarining mezonlari sifatida ularni ekspluatatsiya qilish, saqlash, transportirovka qilish xavfsiz sharoitlarini tasavvur etish imkonini beruvchi tavsiflari tanlanadi. Agar bu ko’rsatkichlarni aniqlashning tajribaviy uslublari o’zini qo’llash uchun nazariy asoslarni talab etmasada, hisob uslublari aynan moddalarning termodinamik tavsiflari va yonish jarayoni kinetikasining yong’in xavfi ko’rsatkichlari bilan o’zaro aloqasini (imkoni bo’lsa) aniqlashdan kelib chiqib tuziladi.
2.1-jadval