9 -bap Birlestiriwshi toqıma

9 -bap
Birlestiriwshi toqıma
Birlestiriwshi toqımalar mezenximadan kelip shıqqan, ádette polidifferensial hám kletkalar ara elementtıń (talshıqlı strukturalar hám amorf komponent) ústinligi menen deneniń ishki ortalıǵı quramınıń turaqlılıǵın saqlawda qatnasatuǵın úlken toqımalar toparı bolıp tabıladı.
Birlestiriwshi toqıma insan dene salmaǵınıń 50% ten aslamın quraydı. Ol organlar stroması, basqa toqımalar arasındaǵı qatlamlar, dermis hám skelettiń qáliplesiwinde qatnasadı. Birlestiriwshi toqımalardıń kóp funkciyal tábiyatı olardıń quramı hám dúziliwiniń quramalılıǵı menen belgilenedi.
Birlestiriwshi toqımalardıń funkciyaları. Birlestiriwshi toqımalar túrli funkciyalardı atqaradı: trofik, qorǵaw, qollap - quwatlaytuǵın (biomexanik), plastik, morfogenetik. Sózdiń keń mánisinde trofik funkciya hár qıylı toqımalar strukturalarıniń awqatlanıwın tártipke salıw, metabolizmde qatnasıw hám deneniń ishki ortalıǵı quramınıń turaqlılıǵın saqlaw menen baylanıslı. Bul funkciyanı ámelge asırıwda tiykarǵı roldi suw, duzlar, azıq elementler molekulaların tasıw ámelge asırilatuǵın tiykarǵı element – integrative - bufer ortalıq oynaydı. Qorǵaw funkciyası deneni fiziologiyalıq bolmaǵan mexanik tásirlerden (zálellerden) qorǵaw hám sırttan keletuǵın yamasa deneniń ishinde payda bolǵan basqa elementlerdı zıyansizlantırıw bolıp tabıladı. Bul fizikalıq qorǵaw (suyek toqıması), sonıń menen birge, kletka hám gumoral immunitet reakciyalarında qatnasatuǵın makrofaglar hám immunokompetent kletkalardıń fagotsitik aktivligi menen támiyinlenedi. Qollap - quwatlaytuǵın (biomexanik) funkciya birinshi náwbette barlıq organlardıń talshıqlı tiykarların quraytuǵın kollagen hám elastik talshıqlar, skelet toqımalarınıń kletkalar ara statyasınıń quramı hám fizikalıq - ximiyalıq qásiyetleri (mineralizatsiya) menen támiyinlenedi. Kletkalar ara element qanshellilik tıǵız bolsa, qollap - quwatlaytuǵın, biomexanik funkciya sonshalıq úlken boladı. Birlestiriwshi toqımalardıń plastik funkciyası ózgeriwshen jasaw sharayatlarına iykemlesiwde, regeneratsiyada, organlardıń kemshilikleri ziyanlanǵanda olardı almastırıwda qatnasıwda ańlatıladı. Morfogenetik (struktura payda etiwshi) funkciya toqıma kompleksleriniń qáliplesiwi hám organlardıń ulıwma strukturalıq dúzilisin támiyinlew (kapsulalar, organ ishindegi bóliniwler), onıń ayırım strukturalıq bólimleriniń kóbeyiwi hám differentsiyasına tártipke salıwshı túrli toqımalardıń kletkaları tásirinde kórinetuǵın boladı.
Birlestiriwshi toqımalardıń klassifikaciyası. Birlestiriwshi toqımalardıń túrleri kletka differonları, talshıqları quramı hám qatnası, sonıń menen birge kletkadan tısqarı matritsanıń (tiykarǵı element) fizikalıq - ximiyalıq qásiyetleri menen ajıraladı. Biriktirwshi toqımalar tuwrı biriktiriwshi toqıma (talshıqlı biriktiriwshi toqımalar hám arnawlı qasiyetke iye bolǵan biriktiriwsi toqımalar) hám tayanısh toqımalarǵa bólinedi. Ekinshisi, óz gezeginde, háptege úsh túrdegi toqımalarǵa (gialin, elastik, talshıqlı), eki túrdegi suyek toqımalarına (retikulofibroz hám qatlamlı), sonıń menen birge tistiń tsement hám dentinlarına bólinedi (9.1 - sxema). Birlestiriwshi toqımalardıń gistogenezi. Birlestiriwshi toqımalardıń rawajlanıw deregi mezenxima (grekshe mesos - orta, enxima - toltırıwshı massa). Bul orta germ qatlamınıń bosanqı bólegi bolǵan embrion rudimentlerinen biri (geypara ideyalarǵa kóre, embrion toqıması). Mezenximanıń kletkalı elementleri splanxnotomnıń dermatoma, sklerotoma, visseral hám parietal betleriniń differensiyası processinde payda boladı (9.1 - súwret). Bunnan tısqarı, nerv talshıġınan (ganglion plastinka) rawajlanatuǵın ektomezenxima (neyromesenxima) bar.
Embrionnıń rawajlanıwı menen basqa embrion rudimentlerinen kelip shıqqan basqa kletkalar mezenximaġa ótedi, mısalı, neyroblastik differon kletkaları, skelet bulshıq etleri anlajidan miyoblastlar, pigmentotsitler hám basqalar.
Sonlıqtan, embrion rawajlanıwınıń málim bir basqıshınan baslap mezenxima túrli germ qatlamları hám embrion toqımalarınıń rudimentlerinen payda bolǵan kletkalar mozaikası bolıp tabıladı. Biraq, morfologiyalıq tárepten mezenximanıń barlıq kletkaları bir - birinen onsha parq etpeydi hám tek oǵada sezgir izertlew usılları (qaǵıyda jol menende, immunotsitoximiyalıq, elektron mikroskop) mezenximada hár túrlı tábiyattaǵı kletkalardı anıqlaydı. Mezenxima tek insan rawajlanıwınıń embrion dáwirinde bar. Tuwılǵannan keyin, insan denesinde bosanqı biriktiriwshi toqımalardıń (adventitsial kletkalar) bir bólegi retinde tek jaman differensiallanġan (pluripotent) kletkalar qaladı, olar túrli jónelislerde, lekin málim bir toqıma sisteması sheńberinde ajıralıwı múmkin.