8-mavzu: temperaturani o’lchash usullari va asboblari. Reja

To‘liq nurlanish (radiatsion) pirometrlari 
Radiatsion pirometrlar (to‗liq nurlanish pirometrlari) qizdirilgan jismning temperaturasini o‗lchashga 
mo‗ljallangan. Pirometr optik sistema (linza, oyna) bilan ta‘minlangan. Bu sistema jismdan chiqqan nurlarni 
mitti termobatareya, qarshilik termometri va yarim o‗tkazgichli termoqarshiliklardan iborat o‗zgartirgichga 
to‗playdi. O‗lchash asboblari sifatida millivolьtmetr, avtomatik potensiometr va muvozanatlashtirilgan 
ko‗priklardan foydalaniladi. 
3.15- rasmda termobatareyali radiatsion pirometrning prinsipial sxemasi ko‗rsatilgan. Pirometr 
ob‘ektiv linza 1 va okulyarli teleskop
2
dan iborat. Nurlanish manbaidan chiqqan nurlarning yo‗lida 
cheklovchi diafragma 3 o‗rnatilgan, ob‘ektiv linza fokusida esa termobatareya
4
joylashgan. Okulyar linza 
oldiga ko‗zni muhofaza qiluvchi rangli shisha 5 qo‗yilgan. Termobatareyada to‗plangan nurlar uni qizdira 
boshlaydi va nurlanishning to‗liq energiyasiga proporsional bo‗lgan EYUK paydo bo‗ladi. Bu EYUK 
millivolьtmetr bilan o‗lchanadi. 
100°C dan 4000°C gacha temperaturani o‗lchaydigan radiatsion pirometrlarning turli konstruksiyalari 
mavjud bo‗lib, ular o‗zlarining optik sistemasi, termoparalarni ulash sxemasi va boshqa elementlari bilan 
farq qiladi. Uzgartkichlari qarshilik termometridan iborat bo‗lgan ba‘zi radiatsion pirometrlar nisbatan 
kichik, masalan, 20°C dan 100°C gacha temperaturalarni o‗lchay oladi. O‗zgartgich qabul qiladigan nurlar 
energiyasini aniq hisobga olish juda qiyin.

---

30 
3.15- rasm
. Termobatereyali radiatsion pirometrini prinsipial sxemasi. 
CHunki o‗zgartkich va atrof muhit o‗rtasida o‗zaro issiqlik almashuvi mavjud. SHuning uchun asbob 
hisobga olib bo‗lmaydigan xatolarga yo‗l qo‗yishi tabiiy. 
Lekin shu kamchiliklarga qaramay, radiatsion pirometrlar sanoatda juda keng qo‗llaniladi. 
Pirometrlarning ko‗rsatishlarini masofaga uzatish yoki avtomatik ravishda yozib olish va ular yordamida 
temperaturani rostlash mumkin. 2500°C gacha temperaturani o‗lchashda pirometr ko‗rsatishlarining xatosi 
±1,5% dan, 2500°C dan ortiq temperaturani o‗lchaganda esa ±2,5% dan oshmaydi. 
Seriyalab chiqarilayotgan APIR-S turidagi to‗liq nurlanish pirometrlari temperaturani 30 dan 2500°C 
gacha bo‗lgan oraliqda o‗lchashga mo‗ljallangan. Maxsus tayyorlangan pirometrlar — 100° dan +3500°C 
gacha oraliqda qo‗llaniladi.