|
Ijro etuvchi hokimiyat
Mamlakatdagi eng yuqori mansabdor shaxs, shuningdek, ijro etuvchi hokimiyat boshlig'i AQSh prezidentidir.
AQSh Prezidenti ikki bosqichli bilvosita saylovlar orqali 4 yillik muddatga saylanadi. Saylovlar davomida maxsus organ - saylov kolleji tuzilib, u keyinchalik prezidentni saylaydi.
Ushbu kollejga kongressmenlar (vakillar) va senatorlar soniga teng bo'lgan saylovchilar soni kiradi. Har bir shtat senatorlar va shtat vakillari qancha bo'lsa, shuncha saylovchi saylaydi.
Har bir shtatdan saylovchilar soni har xil. Masalan, Alyaskaning Roy-Aylend shtatlari eng kam sonli saylovchilarni saylaydi - 3 ta (chunki shtatlar Kongressda 2 senator va 1 vakil tomonidan namoyish etiladi), Arkanzas shtati - 6; Pensilvaniya - 23, Texas -32. Saylovchilar soni bo'yicha Kaliforniya eng ko'p - 54 ta.
Har bir shtatdagi har bir partiya saylovchilarning yagona ro'yxatini taqdim etadi. Ovoz berish umuman ro'yxat uchun mos keladi. Agar partiya bir shtat ichida nisbatan ko'pchilik ovozga ega bo'lsa, uning butun ro'yxati Saylovchilar Kollejiga saylanadi (ya'ni shtatdagi g'olib partiya bir vaqtning o'zida ushbu shtatdan barcha saylovchilar ovozini oladi). Masalan, Kaliforniyadagi saylovchilarning 51 foiziga ega bo'lgan partiya Kaliforniyadagi barcha 54 saylovchilar ovozini oladi, ammo Kaliforniyadagi saylovchilarning 49 foizi bo'lgan partiyaga hech narsa berilmaydi.
Prezidentni saylash uchun 270 yoki undan ortiq saylovchilar ovozini, ya'ni ularning umumiy sonining yarmidan ko'pini to'plash kerak. Qo'shma Shtatlarda bilvosita prezidentlik saylovlari tizimi ancha murakkab va chalkash bo'lib, odamlarning xohish-irodasini katta darajada buzishi mumkin. Masalan, 1992 yilgi saylovlarda B. Klinton 43 million ovoz olgan, ammo saylovchilarning 75 foiz ovozini, D. Bush - 37 million ovoz olgan, ammo saylovchilarning 25 foizi, R. Perot - 19 million ovoz va 0 saylovchini olgan. Ammo bu an'ana. 60-yillarning oxirida. Yigirmanchi asrda Saylovchilar kollegiyasi orqali saylovlarni bekor qilish va boshqa davlatlardan o'rnak olib prezident saylovlarini o'tkazish bo'yicha takliflar bildirildi. Ushbu taklif ko'pchilikni tashkil etadigan kichik va o'rta shtatlarning keskin qarshiligiga duch keldi va ular uchun amaldagi tizim davlatning saylovlar taqdirini hal qilish qobiliyatidir.
Nomzodlarning hech biri saylovlar kolleji a'zolarining ko'pchiligining (ya'ni 270 va undan ortiq) ovozini ololmagan taqdirda, AQSh Prezidenti
Kongress Vakillar Palatasi eng yaxshi uch nomzodni tanlaydi, Senat esa vitse-prezidentni tanlaydi.
Amerika Qo'shma Shtatlari Prezidenti saylanishi mumkin:
• tug'ilgan fuqarosi;
• 36 yoshga to'lgan;
• ovoz berish huquqiga ega;
• mamlakatda kamida 14 yil yashagan.
Vitse-prezident prezident bilan birga saylanadi. U prezidentlikka nomzod bilan bir xil talablarga javob berishi kerak. Vitse-prezident Senatni boshqaradi va Prezidentga uning faoliyatida yordam beradi. Prezident vafot etganida yoki iste'foga chiqqach, vitse-prezident joriy 4 yillik muddat oxiriga qadar avtomatik ravishda prezident bo'ladi. Agar vitse-prezident lavozimi bo'sh qolsa, prezident yangi vitse-prezidentni tayinlaydi, undan keyin u Kongressning har ikkala palatasi tomonidan ko'pchilik ovoz bilan tasdiqlanishi kerak. Bitta odam 2 martadan ortiq prezident bo'la olmaydi. (Ushbu norma 1951 yilda F. Ruzvelt to'rt marta AQSh prezidenti bo'lganidan va lavozimida vafot etganidan keyin konstitutsiyaga XX I I tuzatish bilan o'rnatildi).
AQShda prezident saylovlari aniq belgilangan sanada - kabisa yilining noyabr oyining birinchi dushanbasidan keyingi birinchi seshanba kuni va inauguratsiya marosimi keyingi yilning 20 yanvarida o'tkaziladi.
Amerika Qo'shma Shtatlari Prezidenti katta miqdordagi vakolatlarga ega:
• vazirlarni keyinchalik Senat tomonidan tasdiqlanishi bilan tayinlaydi;
• to'g'ridan-to'g'ri Prezident oldida javob beradigan Vazirlar Mahkamasining ishini bevosita nazorat qiladi (Kongress Vazirlar Mahkamasiga ishonchsizlik ovozini berolmaydi);
• har qanday vazirni istalgan vaqtda ishdan bo'shatishi mumkin;
• federal darajadagi ko'plab mansabdor shaxslarni mustaqil ravishda tayinlaydi (va lavozimidan ozod qiladi);
• xorijiy davlatlardagi elchilarni keyinchalik Senat tomonidan tasdiqlanishi bilan tayinlaydi;
• mamlakat qurolli kuchlarining bosh qo'mondoni;
• tashqi siyosatni boshqaradi, xalqaro shartnomalarni imzolaydi;
• ichki siyosatni boshqarishni amalga oshiradi, farmoyishlar va farmoyishlar chiqaradi;
• Oliy sud a'zolarini keyinchalik Senat tomonidan tasdiqlanishi bilan tayinlaydi;
• xabarlar bilan mamlakatga murojaat qiladi.
Qonun chiqarish jarayonida prezidentning eng muhim vakolati veto hisoblanadi. Prezident Kongress tomonidan qabul qilingan har qanday qonunga 10 kun ichida veto qo'yish huquqiga ega. Vetoni Kongress palatalarining har biri a'zolarining 2/3 ovozi bilan engib o'tish mumkin. Qo'shma Shtatlar sharoitida prezident vetosini engib o'tish deyarli mumkin emas. Odatda veto taxminan 10% hollarda engiladi.
AQSh Konstitutsiyasi prezident va boshqa mansabdor shaxslarni ishdan bo'shatish bilan parlament sudining maxsus protsedurasi - impichmentni amalga oshirishni nazarda tutadi.
Impichment jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:
• Kongressning Vakillar Palatasi Sud qo'mitasi impichment tashabbusini ilgari surdi;
• munozaralardan so'ng Vakillar Palatasi, Palata a'zolarining umumiy sonidan oddiy ko'pchilik ovoz bilan, mansabdorga qarshi ayblov e'lon qilish va uni Senatda sudga berish to'g'risida qaror qabul qiladi, shu bilan birga aniq ayblovlar - "impichment moddalari" ni tuzadi;
• Impichment to'g'risidagi ish Senatda odatdagi sud ishi sifatida ko'rib chiqiladi;
• Senat hakamlar hay'ati vazifasini bajaradi;
• Senat munozarasiz har bir ayblov bo'yicha mansabdor shaxsning aybi to'g'risida qaror qabul qiladi;
• aybdorlik to'g'risida qaror senatorlar umumiy sonining 2/3 qismi ko'pchilik ovozi bilan qabul qilinadi;
• ayblov punktlaridan kamida bittasi 67 senator ovozini oladigan bo'lsa, impichment haqiqiy hisoblanadi va rasmiy o'z lavozimidan chiqib ketadi.
AQSh mavjud bo'lgan yillarda faqat 4 sudya impichment sudi tomonidan hukm qilingan. Uch marotaba AQShning quyidagi prezidentlari impichment sudiga tortilgan: 1868 yilda - E. Jonson, 1974 yilda - R. Nikson, 1999 yilda - B. Klinton.
Uchala holatda ham, reniyning huquqiy nuqtai nazaridan impichment samarasiz edi. Butun Amerika tarixida biron bir Amerika prezidenti impichment bilan lavozimidan chetlashtirilmagan. 1974 yilda prezident R. Nikson impichmentga yo'l qo'ymaslik uchun o'z lavozimidan o'z ixtiyori bilan voz kechdi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
