8-ma’ruza suyuqliklаr va qattiq jismlar reja

Qattiq jismlarning mexanik xossalari.
Deformatsiya deb, tashqi kuch ta'sirida jismlar shakli va hajmi о'zgarishiga aytiladi. Deformatsiya kattaligi jismning о'lchamlariga, qo'yilgan kuchning qiymatiga va jismning moddasiga bog'liq bo’ ladi. Jism moddasining xususiyatiga qarab, deformatsiyalar elastik va qoldiq deformatsiyalarga bo'1inаdi. Elastik deformatsiya deb, tashqi kuch ta'siri tugatilishi bilan jismning о'zgargаn shakli va hajmi tiklanadigan deformatsiyaga aytiladi. Bunday xususiyatga ega bо'1gаn jismlarga elastik jismlar deyiladi.
Agar tashqi kuch ta'siri tugatilgandan keyin jismning о'zgargan shakli va hajmi tiklanmasa, bunday deformatsiyga qoldiq (plastik) defotmatstya deyiladi. Вundау xususiyatga ega bo'lgan jismlarga esa plastik jism1аr deyiladi
Jism deformataiyasining shakligа qarab, ular cho'zillsh, siqilish, siljish, egilish va buralish turlariga bo’linadi.
Сhо'zilish deformatsiyasi deb, cho'zuvchi kuch ta'sirida bо'yiga cho'zilib, enigа siqilishdan iborat bo'lgan deformatsiyaga aytiladi.
Siqilish deformatsiyasi deb, siquvchi kuch ta'sirida bo'yigа siqilib eniga kengayishdan iborat bo'1gan deformatsiyaga aytiladi.
Siljish deformatsiyasi deb, jism qat1amlariga pаra1lel ravishda kuch ta'sir qilganda, jismning parallel joylashgan qatlamlarining bir-biriga nisbatan siljshidan hosil bо'lgan deformatsiyaga aytiladi.
Egilish deformntsiyasi deb, sterjenning uchiga perpendikulyar ravishda уо'nalgan kuch ta'sirida sterjenning og' ishidan iborat bо'lgan deformatsiyaga aytiladi.
Buralish deformatsiyasi deb, ikkita juft kuchlar ta'sirida jismning parallel joylashgan qatlamlarining bir-biriga nisbatan buralishidan iborat bо'lgan deformatsiyaga aytiladi.
Elastiklik kuchlari va Guk qonuni.

Qo'yilgan kuchning sterjin ta'siri kuchlanish yoki zo'riqish deb ataluvchi fizik kaftalik bilan xarakterlanadi.

Mexanik kuchlanish deb, sterjinning bir birlik kesim yuziga tik ravishda ta'sir qiluvchi kuchga miqdor jihatdan teng bu1gan fizik kattalikka ауtiladi; уа'ni:
(1)
HB sistemasida mexanik kuchlanishning о'1сhov birligi

Sterjenning deformatsiyalanish darajasi nisbiy uzayish deb ataluvchi fizik kttalik bilan xarakterlanadi:
(2)
Ingliz olimi Robert Guk mehanik kuchlanish hilan nisbiy deformatsiya оrаsida bog'lanishni aniqladi. Bu bog'lanish Guk qonuni deb yuritiladi va u quyidagicha ta'riflanadi:
Elastik deformatsiyalangan jisnming mexanik kuchlanishi nisbiy deformatsiyaga tо'g'ri proporsionaldir, уа'ni
=E (3)
Bundagi E — е1аstiklik moduli yoki Уung moduli deb ataladi. Moddaning Yung moduli, uning ichki tuzilishi orqali aniqlanadigan doimiy kattalik hisoblanadi.
(4)
ni keltirib (4) ga qo'yilsa, Yung moduli uсhun quyidagi umumiy cо'rinishdagi formula kelib chiqadi:
(5)
Guk qonuni bajariladigan grafikdan eng katta _pr ga kuchlanishning proporsionallik chegarasi deyiladi (A nuqta).
V nuqtaga esa kuchlanishning еlаstik chegarasi deyiladi.
VS sohaga qoldiq (plastik) defonnatsiya sohasi deyiladi.
SD sohadagi _oq ga oquvchanlik kuchlanishi deyiladi.
D nuqtadan bоshlab deformatsiya yana tiklanadi va jarayon E nuqtagacha davom etadi. E nuqtadagi _must ga kuchlaishning mustahkamlik chegarasi deyiladi. Kuchlanish mustahkamlik chegarasiga yetgandan keyin sterjen uziladi.
Кисhiаnish mustahkamlik сhegarasi _must ning qiymati sterjenning materialiga va unga ishlab berishga bog'liq.