8-ma’ruza Qatlam suvlarining

Neftga va suvga to’yingan qatlamlar dastlab suvga yuqori darajada to’yingan hisoblanadilar. Uyumning tarkib topish jarayonida jinslarning zichligini kamayishi hisobiga g’ovak va bo’shliqlardan neft va gaz chiqib qatlamning yuqori qismiga ko’tariladi va u yerdan suvni siqib chiqaradi. Ammo suv g’ovak joylarda qisman qoladi, natijada neft-gazga to’yingan qatlamlar uglevodorodlar bilan birga suvning bir qismini ham o’zida saqlaydi. Bunday suvlar qoldiq suv deyiladi.

Neftga va suvga to’yingan qatlamlar dastlab suvga yuqori darajada to’yingan hisoblanadilar. Uyumning tarkib topish jarayonida jinslarning zichligini kamayishi hisobiga g’ovak va bo’shliqlardan neft va gaz chiqib qatlamning yuqori qismiga ko’tariladi va u yerdan suvni siqib chiqaradi. Ammo suv g’ovak joylarda qisman qoladi, natijada neft-gazga to’yingan qatlamlar uglevodorodlar bilan birga suvning bir qismini ham o’zida saqlaydi. Bunday suvlar qoldiq suv deyiladi.

Qoldiq suv g’ovaklar devorida, kovaklarda, yoriqlar va ajralib qolgan bo’shliqlarda molekulyar bog’langan parda ko’rinishida hamda kapillyar bog’liq holatda uchraydi. Bunday suvlar o’lchami juda ham kichik bo’lgan kapillyarlar va jins zarrachalarining o’zaro tutash yuzasida ushlanib turadi. Geolog olimlar N.T.Mendrop va V.M. Nikolaevlarning fikricha, neft va gaz qatlamlari g’ovaklarida garchi qoldiq suv ko’p miqdorda yig’ilsa-da, neft quduq tomon harakatlanganida bu suvlar o’z joyida qolib, quduqdan suvsiz neft va gaz chiqadi.

Qoldiq suvning hosil bo’lishi va neft hamda gaz uyumlarining paydo bo’lishi uzviy bog’liq jarayon. Qatlamga kirib kelayotgan neft va gaz suvni g’ovaklardan siqib chiqaradi, lekin suv o’z joyini butkul bo’shatmay, qatlamda qoldiq suv ko’rinishida qisman qoladi. Gilli qumtosh, alevrolit, mikrog’ovakli ohaktoshlarda uning miqdori g’ovaklar hajmining 70% ini tashkil etishi mumkin. Odatda qumli-alevrolitli kollektorlarda qoldiq suv g’ovaklar hajmining 10-30%ini egallaydi. Uglevodorodli uyumlardagi neft-suv va gaz-suv yuzalarida suvning kapillyar ko’tarilishi, gaz-neft tutash yuzada esa neftning ko’tarilishi kuzatiladi. Har xil tarkibli tog’ jinslaridagi kapillyar ko’tarilishlar ham turlicha bo’ladi, shu sababli neft-suv, gaz-suv yoki gaz-neft tutash yuzalarida aniq chegarani ajratib bo’lmaydi. Bunday joylarda tutash o’tish zonalari hosil bo’ladi. Ayrim gaz konlarida qoldiq suvlardan tashqari, qoldiq neft ham bo’ladi. Qoldiq suvning miqdorini aniqlash neft va gaz zaxirasini hisoblash uchun zarur.

• Qoldiq suvning hosil bo’lishi va neft hamda gaz uyumlarining paydo bo’lishi uzviy bog’liq jarayon. Qatlamga kirib kelayotgan neft va gaz suvni g’ovaklardan siqib chiqaradi, lekin suv o’z joyini butkul bo’shatmay, qatlamda qoldiq suv ko’rinishida qisman qoladi. Gilli qumtosh, alevrolit, mikrog’ovakli ohaktoshlarda uning miqdori g’ovaklar hajmining 70% ini tashkil etishi mumkin. Odatda qumli-alevrolitli kollektorlarda qoldiq suv g’ovaklar hajmining 10-30%ini egallaydi. Uglevodorodli uyumlardagi neft-suv va gaz-suv yuzalarida suvning kapillyar ko’tarilishi, gaz-neft tutash yuzada esa neftning ko’tarilishi kuzatiladi. Har xil tarkibli tog’ jinslaridagi kapillyar ko’tarilishlar ham turlicha bo’ladi, shu sababli neft-suv, gaz-suv yoki gaz-neft tutash yuzalarida aniq chegarani ajratib bo’lmaydi. Bunday joylarda tutash o’tish zonalari hosil bo’ladi. Ayrim gaz konlarida qoldiq suvlardan tashqari, qoldiq neft ham bo’ladi. Qoldiq suvning miqdorini aniqlash neft va gaz zaxirasini hisoblash uchun zarur.