8-Ma`ruza. Organizmning sanoat zaharlariga o‘rganishi reja: Organizmlarning sanoat zaharlariga o’rganishi. Zaharli moddalarning surunkali ta’siri

Aralash va kompleks ta’sirga o‘rganish

Turli moddalarning aralash ta’siriga o‘rganish bitta zaharga o‘rganishdan kuchli farq qilmaydi, agar bu ta’sir bir xil yo‘nalishda bo‘lsa (ya’ni dozasi yoki konsentratsiyasi bir xil bo‘lsa). Biroq organizm bir vaqtning o‘zida bir nechta zaharga to‘qnash kelsa, moslashtiruvchi mexanizmlar ko‘proq zo‘riqadi, o‘rganish qiyinlashadi, uning davomiyligi qisqaradi. Fizik va kimyoviy omillar aralash holda bir vaqtda takroran ta’sir qilganda qo‘zg‘atuvchilar kuchlari nisbati muhim rol o‘ynaydi. Masalan, kuchli shovqin SOga o‘rganishga to‘sqinlik qiladi. Turli omillarning ta’sir kuchi va ayniqsa ular ichidagi eng xavfli omillarning kuchi muhim ahamiyatga ega. Bir xil kimyoviy moddalar ularni organizmga kirish yo‘llariga qarab turli retseptor maydonlarga ta’sir qiladi. Organizmga kirish yo‘llari so‘rilish, o‘zgarish va organizmdan ajralish tusi va tezligini belgilab beradi. Moddalar ostonaviy darajada kompleks tarzda organizmga kiritilganda o‘rganish tezlashadi.

Metil va etil spirtlari, formaldegid, siklogeksan, benzol, atseton, benzin va boshqalar moddalar ta’sirini o‘rganganda shu aniqlandiki, bu moddalarning kichik dozalardagi (konsentratsiyalardagi) ta’siri ulardan har biri kompleks ta’sir qilganda o‘rganishni tezlashtiradi. Shunday qilib, zaharlar organizmga kelib tushganda ularning toksik samarasini hisobga olganda qo‘shilish samarasi kuzatiladi.
Nazorat savollari:

1. 
   Toksik moddalar organizmga qanday yo`llar orqali tushadi?
   
2. 
   Zararli moddalarning surunkali ta’siri qanday fazalarga bo`linadi?
   
3. 
   Turli yosh davrlarida zaharlarga ta`siri qanday bo`ladi?
   
4. 
   Zaharli moddalarning nafas olish tizimi orqali so’rilishi qanday boradi va uni ta`siri haqida nimalarni bilasiz?