8-ma’ruza mavzu: eritmаlаr, ulаrning turlаri. Suyultirilgаn eritmаlаr хоssаsi, оsmоtik bоsim. Ma’ruza rejasi

8-MA’RUZA
MAVZU: ERITMАLАR, ULАRNING TURLАRI. SUYULTIRILGАN ERITMАLАR ХОSSАSI, ОSMОTIK BОSIM.
Ma’ruza rejasi:

1. 
   Eritmalar haqida tushuncha.
   
2. 
   Eritmalarning konsentratsiyalarini ifodalash usullari.
   
3. 
   Dispеrs sistеmаlаrning umumiy xarakteristikasi va sinflanishi. Gеtеrоgеn vа gоmоgеn dispеrps sistеmаlаr.
   
4. 
   To`yinmagan, to`yingan va o`ta to`yingan eritmalar..
   
5. 
   Eritmаlаr vа ulаrning hоsil bo`lish jаrаyоnlаri. Gаzlаr, kristаllаrni suyuqliklаrdа eruvchаnligi vа uning mоddа tаbiаtigа, hаrоrаtgа, bоsimgа bоg`liqligi.
   
6. 
   Eritmаlаrining хоssаlаri.
   
7. 
   Osmos, osmotik bosim va uning tabiatdagi ro`li. Bant-Goff qonuni.
   
8. 
   Eritmalar bug’ining bosimi. Raul qonunlari.
   
9. 
   Eritmalarning muzlash, qaynash haroratlarining o`zgarishi.
   

Tayanch iboralar: eritma, kоnsеntrаtsiya, molyar, foiz, normal, titr, оsmоtik bоsim, dispеrs, gеtеrоgеn, gоmоgеn, muzlash va qaynash.
O’qituvchining mаqsаdi: tаlаbаlаrgа eritmаlаr hаqidа tushunchа bеrish.

1. 
   Eritmalar haqida tushuncha.
   

Agar biz suv solingan 3 ta probirkalardan biriga shakar, ikkinchisiga NaCl va uchinchi probirkaga KMnO₄ kristallarini solsak, biroz vaqtdan so‘ng suvning fizik-kimyoviy xossalarining o‘zgarishini kuzatishimiz mumkin. Masalan, shakar kristallari solingan suv shirin ta’mga, tuz kristallari solingan suv sho‘r ta’mga, KMnO₄ solingan suv pushti rangga kiradi. Buning natijasida suvning rangi, ta’mi, zichligi, muzlash harorati va boshqa xossalari o‘zgaradi. Hosil bo‘lgan aralashmaning rangi suvdek shaffof bo‘lsa ham (shakar va tuz solingani) bu aralashmani suv deb bo‘lmaydi. Bu aralashmani eritma deb ataladi. Suvda shakar, tuz va KMnO₄ erigani uchun bu moddalarni erigan modda deb, suvni esa erituvchi deb ataladi.
Hozirgi tajribamizda qanday jarayon yuz berganini ko‘rib chiqaylik. Dastlab bizda 3 ta probirkada suv bor edi. Birinchi probirkadagi suvga shakarni solib aralashtirsak, shakar erib ketadi va bizga shakar ko‘rinmay qoladi. Bunga sabab, erituvchini molekulalari ta’siri ostida shakar moddasi, o‘zining eng kichik zarrachasi hisoblangan molekula holigacha maydalanadi va suvning molekulalari orasida bir tekis tarqalib ketadi. Natijada moddalarni bir-biridan ajratib turadigan sirt chegarasi yo‘qoladi va bunday sistemani gomogen sistema deyiladi.
NaCl solingan ikkinchi probirkada ham shunday jarayon yuz beradi. NaCl suvga solinganda, suv molekulalari ta’siri ostida Na⁺ va Cl^- ionlariga dissotsiatsiyalanadi. Bu ionlarni suv molekulalari o‘rab olishi natijasida gidratlangan ionlar hosil bo‘ladi va ular butun eritma sathi bo‘yicha bir tekis tarqalib gomogen sistemani, ya’ni eritmani hosil qiladi.
KMnO₄ eritmasida ham shunday jarayon sodir bo‘ladi va biz bu eritmada ham erigan modda va erituvchi molekulalarini bir-biridan ko‘z bilan ajrata olmaymiz.
Gomogen sistemada erigan moddaning molekulalari yoki ionlari suvning butun sathi bo‘yicha tarqalib ketadi va eritmani istalgan qismida tarkibi va fizik xossalari bir xil bo‘ladi.