8-amaliy mashG’ulot mavzu: Polimetall rudalarni kollektiv flotastion sxemasini tanlash va hisoblash

To‘rtinchi guruh 
– rangli metallarning miqdori kam bo‘lgan va ora-
sira joylashgan rudalar. Rangli metallarning umumiy miqdori qoidaga ko‘ra 
3–4 %dan ortmaydi, ba’zi hollarda esa 2 %. Piritning miqdori ba’zan 30–40 
%ga yetadi. Bu guruhdagi rudalarni boyitishda iqtisodiy shartlar bo‘yicha 
dastlabki kollektiv flotatsiya sxemasini qo‘llash maqsadga mu- vofiq. 
Polimetall rudalarni boyitish ko‘pincha uning tarkibiga qarab, ikki, uch 
va undan ko‘p boyitmani ajratib olishdir. Misol tariqasida mis–qo‘rg‘oshin 
– ruxli rudalarni ko‘rib chiqaylik. 
Bu rudalar polimetall rudalar bo‘lib, qiyin boyitiladi. Polimetall 
rudalarning murakkabligi va xilma-xilligi shundaki, ularning tarkibida 
sulfidli minerallar (sfalerit, xalkopirit)dan tashqari ikkilamchi sulfidli mis 
minerallari (bornit, kovellin, xalkozin), oksidli mis, qo‘rg‘oshin minerallari 
va pirit bo‘ladi. 
Mis–qo‘rg‘oshin–rux piritli rudalarni boyitishda uch xil ko‘rinishdagi 
texnologik sxemalar qo‘llaniladi: to‘g‘ri-selyek- tiv, kollektiv-selyektiv va 
qisman kollektiv-selyektiv. 
Kollektiv-selyektiv sxemasi bo‘yicha avval ksantogenat yor- damida 
galenit, sfalerit xalkopirit va pirit kollektiv boyitmaga ajratiladi. 
Kollektiv boyitma rux kuporosi va sianid bilan sfalerit va piritni 
so‘ndirib mis–qo‘rg‘oshinli flotatsiyaga jo‘natiladi. Keyin mis–qo‘rg‘oshinli 
boyitma seleksiyalanadi. 
Bunda yo mis minerallarini so‘ndirib galenit flotatsiyalanadi yoki 
galenitni so‘ndirib, mis minerallari flotatsiyalanadi. Mis–qo‘rg‘oshinli 
flotatsiya chiqindilari ketma-ket ruxli va piritli flotatsiyaga uchratiladi va shu 
kondagi boyitmalar olinadi. 
Qisman 
kollektiv-selyektiv 
sxemada kollektiv 
boyitmaga 

---

128 
faqat mis va qo‘rg‘oshin sulfidlari o‘tadi. Mis–qo‘rg‘oshinli flotatsiya 
chiqindilaridan sfalerit va keyin pirit flotatsiyalanadi. Mis – qo‘rg‘oshinli 
boyitmani ajratishda mis minerallarini samarali so‘ndiruvchi reagent, sianid 
hisoblanadi. Sianidning konsentratsiyasi 
ortib 
ketganda hamda
rudada 
sianidli 
erit- mada yaxshi eruvchi ikkilamchi 
mis minerallarining mavjudligi natijasida bo‘tanada katta miqdorda mis
ionlari hosil bo‘ladi va ular mis–qo‘rg‘oshinli boyitma ajralishini buzadi. 
Shuning uchun jarayonni barqarorlashtirish uchun sianidga natriy sul- fidi, 
sulfiti yoki tiosulfat natriyi qo‘shib ikkilamchi mis sulfidlarining zararli 
ta’siri susaytiriladi. 

---

129 
Klassifikatsiya quyulmasi 
Kollektiv flotatsiya 
Mis–qo‘rg‘oshinli flotatsiya 
Chiqindi 
Mis (qo‘rg‘oshinli) flotatsiya 
Ruhli flotatsiya 
Misli 
boyitma 
Qo‘rg‘oshinli 
boyitma 
Ruhli 
boyitma 
Piritli 
boyitma 
8-rasm. Polimetallik rudalarni kollektiv va selyektiv flotatsiyalashning prinsipial sxemasi. 

---

130 
Agar galenitni so‘ndirish kerak bo‘lsa, so‘ndiruvchi sifa- tida sulfid 
kislotasi, natriy sulfiti va tiosulfiti ishlatiladi. 
Keyingi paytlarda mis–qo‘rg‘oshinli boyitmalarni ajratish uchun 
sianidsiz texnologiya joriy qilinmoqda. Bu texnologiya bo‘yicha kollektiv 
boyitma natriy sulfidi va aktivlangan ko‘mir bilan to‘plovchini 
desorbsiyalashga ajratiladi. 
Keyin boyitma natriy sulfiti (tiosulfati) va temir kuporosi bilan 
aralashtiriladi. 
Mis minerallari butil ksantogenati bilan flotatsiyalanadi, misli 
flotatsiya chiqindilaridan esa sfalerit flotatsiyalanadi va qo‘rg‘oshinli 
boyitma olinadi. Pirit ohak yordamida yaxshi so‘ndiriladi. 
Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati 
Asosiy adabiyotlar 
1. Umarova I.K. «Foydali qazilmalarni qayta ishlash va boyitish» fanidan 
darslik. Toshkent 2009y. 
2. Barry A. Wiils and James A. Finch. Wiil’s Mineral Processing Technology. 
USA University of Technology, 2006. 
3. Abramov A.A. Flotatsionnie metodi obogasheniya. Uchebnik. M., Nedra, 
1984. 383 s.