8-9-seminar topshirig‘i Eski o‘zbek adabiy tili haqida ma’lumot bering


Bu davrda yaratilgan badiiy asarlar tiliga xos lisoniy normalar nimalarda aks etadi?



Download 20,95 Kb.
bet2/4
Sana31.12.2021
Hajmi20,95 Kb.
#266847
1   2   3   4
Bog'liq
O'TT 8-9-seminar

Bu davrda yaratilgan badiiy asarlar tiliga xos lisoniy normalar nimalarda aks etadi?

  • Shuni ta’ kidlash lozimki, eski turkiy til davrida yetishib chiqqan o‘zbek xalqining yetuk ijodkorlari shakllanayotgan eski o‘zbek tilida yozish bilan birga o‘sha vaqtda o‘zbeklar so‘zlashgan tildan ma'lum darajada farq qilgan umumturkiy adabiy tilni ham rivojlantirishga hissa qo'sha olganlar. Bu adabiy tilning aniq bir adabiy yo'nalishiga, me'yorga kelishiga ahamiyat berganlar. Shuning uchun eski o‘zbek adabiy tihning shakllanishi va taraqqiy etishida eski turkiy adabiy tilning ta'siri va ahamiyati katta bo'ldi. Bu ta’sirni eski o‘zbek adabiy tilining hamma sohalarida aniq ko‘rish mumkin. Bu, avvalo, tilning lug‘ati uchun xos hodisadir. Eski turkiy adabiy til qadimgi turkiy adabiy tilning davomi bo‘lib, u uzoq davrlar voqea-hodisalarni, turli-tuman predmet, harakat va ularga xos belgi-xususiyat, mavhum tushunchalarni aniq, ravshan ifoda etuvchi katta so‘z boyligiga ega edi. Bu so‘zlarning asosiy ko‘pchiligi eski o'zbek adabiy tili, shuningdek, boshqa turkiy tillar uchun umumiy bir xilda tushunilar va qo‘llanar edi. Jumladan, qarindoshlikka, kiyim-kechak va ko‘pgina uy anjomlariga doir so‘z va atamalar, oziq-ovqat, ichimliklar, parranda va hayvonlar nomlari, jumladan, acha/eka/eza—opa (I t, 114-10; 116- 28); baldiz — boldiz, xotinining singlisi, qayinsingil (I t, 426-8), boldir og‘ul — o‘gay o‘g‘il (I t, 425-6); etik — etik, oyoq kiyimi (III t, 298-9), etukchi-etikdo‘z (II t, 54-10), bashmak-to‘pik — oyoq kiyimi (I t, 433-22, II t, 317-22); ash — osh-taom nomi (I t, 109-11), et — et, go‘sht (I t,70-22), bal — bol-asal (III t, 171-1); taqag‘u — tovuq (I t, 135-7), echku — echki (I t, 109-4), hars — qoplon (I t, 330-12), eshkak/eshyak — eshak (I t, 134-24, 37-13) kabi. Mahmud Koshg'ariy devonida turli sohalar bo‘yicha qo'llanilgan so‘z va atamalar ko‘pchilikka tushunarli bo‘lgan va eski o'zbek adabiy tilida ham aynan qabul etilgan. 0 ‘sha davrlarda yozilgan asarlarda artuq — ko‘p-oshuq, ezgu — yaxshi, achun/ajun — dunya, yav-yag‘bi — dushman kabi turkiy, turkiy-forsiy, turkiy-arabiy sinonimik qatorlar: ot tesa ag'iz kuymas, quruq qashuq ag'izqa yaramas, quruq suz qulaqqa yaqishmas; bir qarg'a birla qish kelmas; tag‘ tag'qa qavushmas, kishi kishige qavushur; ikki qochqar bashi bir ashichta (qozonga) pishmaz; qarg'a qaribisbin kim bilir, kishi alasin (olasini) kim topar (83) kabi maqol va hikmatlar shu kabi ixcham iboralar, badiiy-tasviriy ifoda vositalarining keng iste’molda bo'lganligi ham eski turkiy adabiy tilining lug‘at boyligi keng va sermazmun ekanligidan dalolat beradi. Bu kabi lug‘at boyligi eski o‘zbek adabiy tiliga aynan shu holda qabul etilgan. Ammo bu fikrdan eski turkiy tilning barcha lug‘at boyligi eski o‘zbek tiliga to‘liq ko'chgan (mos keladi), degan xulosa chiqmasligi kerak. Chunki eski o‘zbek adabiy tili umumturkiy adabiy til tarkibida shakllangan bo‘lsa-da, u astasekin o‘ziga xos (eski turkiy adabiy tildan farq qiladigan) leksik boyligiga ega bo‘la borgan. Eski turkiy tildagi ko‘plab so'zlar iste’moldan chiqqan, ba’zilari esa, chegaralangan holdagina qo‘llaniladigan bo‘lib qolgan.




  1. Download 20,95 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish