8- mavzu. Shaxsning kognitiv nazariyalari. Reja

E.Eriksonning konsepsiyasi shaxs hayotiy yo‘lining epigenetik konsepsiyasi 
deb nomlanadi
.
E.Eriksonning maqsadi — psixologik hayoti inqirozlarni bartaraf etish uchun 
genetik imkoniyatlarni aniqlaydi.
Agar Z.Freyd o‗z ishlarini patologik 
rivojlanish etiologiyasiga bag‗ishlagan bo‗lsa, unda E.Erikson asosiy e‘tiborni 
psixoanalitik nazariyaga yangi yo‗nalish bergancha psixologik inqirozlarni 
muvaffaqiyatli hal qilish shartlarini o‗rganishga jamladi.
Ma‘lumki, epigenetik tamoyil embrional rivojlanishni olganishda foydalaniladi. 
Shu tamoyilga ko‗ra barcha o‗sayotgan narsa umumiy rejaga ega. Bu umumiy 
rejadan kelib chiqqancha, alohida qismlar rivojlanadi. Shu bilan birgalikda, 
ularning har biri imtiyozli rivojlanish uchun birmuncha yoqimli davrga ega. Barcha 
qism rivojlanib, funksional yaxlitlikni shakllantirmaguncha shunday davom etadi. 
Biologiyada epigenetik konsepsiyalar yangi shakl va tuzilmalarning yuzaga 
kelishida tashqi omillarning rolini ta‘kidlaydi. 
E.Erikson nuqtayi nazari bilan 
bosqichlarning izchilligi - biologik yetilish natijasi, biroq rivojlanish mazmuni 
inson mansub bo‘lgan jamiyat undan nimani kutishi bilan belgilanadi
. 

---

E.Erikson bo‘yicha har qanday odam, u qanday madaniyatga mansub 
bo’lmasin, bu barcha bosqichlarni o‘tashi mumkin, hammasi uning hayoti 
qanday davomlilikka ega ekani bilan bogliq. 
Amalga oshirilgan ishlarni 
baholagancha E.Erikson uni davrlarga bo‘lishni shaxs nazariyasi sifatida ko‘rib 
chiqib bo‘lmaydi. Uning fikriga ko‘ra bu faqat bunday nazariya yaratishga kalit, 
xolos. Shaxs rivojlanishi bosqichlarining ketma-ketligini kolsatadi, biroq uning 
shaxsiy so‗zlari bo‗yicha u tezlik va jadallikda variatsiya uchun bo‗shliq qoldiradi. 
«Epigenetik diagramma bir-biriga bogliq bolgan bosqichlar tizimini sanab oladi va 
garchi individual bosqichlar kam yoki ko‗p izchillik bilan tadqiq etilgan yoxud 
kam yoki ko‗proq munosib tarzda nomlangan bo‗lsa-da, bizning diagrammamiz 
tadqiqotchiga ularni o£rganish qachonki bosqichlarning bor tizimini yaxlit holda 
inobatga olganda maqsadga erishtirishini aytib beradi... Diagramma uning barcha 
bo‗sh kvadratlarini fikrlashga undaydi». Shunday qilib, E.Erikson so‗zlariga ko‗ra 
«epigenez sxemasi metodologiya va frazeologiya qismlarini kelgusida o‗rganish 
uchun ochiq qoldirgancha tafakkur va mulohaza qilishning global shaklini nazarda 
tutadi». E.Erikson konsepsiyasining bayonini uning suyukli faylasufi 
Kerkegorning: «Hayot teskari tartibda tushunilishi mumkin, biroq uni boshidan 
yashash kerak», — degan so‗zlari bilan yakunlash mumkin.