8- mavzu. Shaxsning kognitiv nazariyalari. Reja

Sxema – ushlash refleksi namoyon bo’lishining birdan ortiq ifodasidir.
Ushlash sxemasi deyilganda ushlashga doir barcha aktlarni belgilaydigan 
kognitiv tuzilma nazarda tutiladi. Ushlashga doir harakatning xususiy 
ifodasini ko’zdan kechirish paytida muayyan stimulga muayyan javob 
qaytarish kategoriyalaridan kelib chiqish lozim.
Sxemaning har qanday xususiy ifodasining bunday jihati mazmun deb 
nomlanadi. Ya’ni sxema muayyan xulqni namoyon etishning umumiy 
qobiliyatlariga doir bo’lsa, mazmun umumiy qobiliyatlarning xususiy 
ifodalarida ustivor shart-sharoitlarni tavsif etadi.
Sxema Piaje nazariyasining o’ta muhim atamasidir. 
Uni organizm kognitiv 
tuzilmasining alohida elementi sifatida tasavvur qilish mumkin. Organizmga xos 
sxemalar uning tevarak-muhit bilan o‘zaro ta‘sirga kirish uslublarini belgilaydi. 
Ular nafaqat tashqi xulqiy ifodalarda aks etishlari, balki yashirin tarzda ham o‘z 
ta‘sirini ko‘rsatishi mumkin. Yashirin tarzda ta‘sir ko‘rsatuvchi sxema sifatida 
tafakkurni olsa bo‘ladi. Aniqki, bolaning olam bilan o‘zaro munosabatga kirish 
usullari uning ulg‘ayishi bilan o‘zgarib boradi. Organizmning muhit bilan o‘zaro 

---

ta‘sirga kirishning yangicha uslublarini ishlab chiqish uchun bolaga xos sxemalar 
qayta uyushuvi (reorganizatsiya) zarur.
Assimilyatsiya va akkomodatsiya
.
Vaqtning ma’lum davrida organizm tasarrufidagi sxemalar miqdori uning 
kognitiv tuzilmasini tashkil etadi.
Organizmning muhit bilan o’zaro ta’sirga kirish sifati uning kognitiv 
tuzilmasi ko’rinishi bilan bog’liq.
Muhitdan kelayotgan axborotning idrok hajmi va hattoki, organizm javob 
berayotgan uning qismi, organizmda mavjud turli sxemalar tomonidan 
belgilanadi
. Boshqachasiga aytadigan bo‘lsak, kognitiv tuzilma muhitning qaysi 
jihatlari organizm uchun ―mavjud‖ ekanini belgilaydi.