8- ma’ruza. Sedimentatsiya reja

Tajriba vaqtida quyidagilarga e’tibor beriladi:

1. 
   Suspenziyaning xarorati turg‘un bo‘lishi.
   
2. 
   Tajriba vaqtida dispersion muhit bug‘lanmasligi.
   
3. 
   Osilgan tarelka tagida mikroskopning ko‘rsatishiga xalal beruvchi xavo puffakchalari bo‘lmasligi.
   
4. 
   Cho‘kayotgan zarrachalar orsida masofa katta bo‘lib, bir zarrachaning cho‘kish tezligiga ikkinchi zarracha xalaqit bermasligi.
   
5. 
   Tajriba olib borilayotgan idish keng bo‘lishi kerak.
   
6. 
   Zarracha xarakati laminar ya’ni paralell bo‘lishi kerak. Qovushqoq muhitda xarakat qilayotgan shar shaklidagi zarrachalar uchun laminar harakat
   

R_e – Reynolds soni.

Agar bo‘lganda sharning kritik radiusi r_k aniqlanadi.

7. 
   Cho‘kish tezligi turg‘un bo‘lishi kerak. Zarrachaning turg‘un holat vaqti juda qisqa bo‘lib, sedimentatsiya naliz natijasiga ta’sir qiladi.
   
8. 
   Cho‘kish mexanik kuch ta’sirisiz ketishi kerak.
   

Bu usulning moxiyati shundaki, suspenziya ichiga joylashgan pallachaga t vaqt ichida cho‘kkan modda massasi m aniqlanadi. Absissalar o‘qiga t ni, ordinatalar o‘qiga elkaning deformatsiyalanish miqdorini ni qo‘yib sedimentatsiya diagrammasi chiziladi.

Agar suspenziya bir xil o‘lchamli (monodispers) zarrachalardan iborat bo‘lsa, bu zarrachalar boshlang‘ich vaqtda xajm bo‘yicha bir xil tarqaladi va to‘g‘ri chiziq koordinta boshidan boshlanadi (rasm 1).

Burchakni xosil qilgan OV to‘g‘ri chizig‘i suspenziyaning konsentratsiyasiga, zarrachalar miqdoriga, idish bilan suspenziya orasidagi balandlikka bog‘liqdir. CHo‘kayotgan cho‘kmaning miqdori vaqtda quyidagicha bunda: - suspenziyadagi moddaning umumiy miqdori, v- cho‘kish tezligi, - idish bilan suyuqlik orasidagi masofa, – to‘la cho‘kish vaqti. To‘la cho‘kish bo‘lishi uchun va

Rasm-2. Monodispers sistemalarning cho‘kish grafigi	Rasm-3. Polidispers sistemalarning cho‘kish grafigi

bo‘lsa, bundan yoki bo‘ladi. To‘la cho‘kish vaqti t_o aniq bo‘lsa Stoks tenglamasi orqali zarrachalarning o‘lchamlarini topish mumkin . Agar suspenziya ikki xil o‘lchamdagi zarrachalardan iborat bo‘lsa, cho‘kish grafigi ikki siniq chiziqdan iborat bo‘ladi. Demak zarracha o‘lchami har xil bo‘lsa, grafikda siniq chiziqlar shuncha ko‘p bo‘ladi. Polidispers sistemaalarda siniq chiziqlar ko‘p bo‘lib, uning ko‘rinishi parabola shaklida chiziladi rasm-2.

Grafikda urinma o‘tkazish mumkin bo‘lgan nuqtadan urinma o‘tkazib ordinata o‘qi bilan kesishguncha davom ettiramiz xosil bo‘lgan masofalarni m₁, m₂,m₃...belgilab,zarrachalarni vaqt t₁,t₂,t₃....birligida cho‘kkan miqdorini aniqlaymiz. Polidispers sistemalarning zarrachalarining o‘lchamlariga qarab taqsimlanish grafigi chiziladi.Rasm-4. Rasmdagi maksimum aniq o‘lchamga ega bo‘lgan zarracha va yirik fraksiyaga ega bo‘lgan zarrachalarni 100% cho‘kish miqdorini ko‘rsatadi.

Rasm.4. Dispers sistemaning o‘lchamlariga ko‘ra taqsimlanish grafigi	Rasm.5. Taqsimlanish grafigi

Rasm 4. Zarrachlarning o‘lchamlari (r_min r_max) bir-biridan qancha kam farq qilsa va yuqori maksimumga ega bo‘lsa u xolda sistema (1) - monodispers sistemaga yaqin bo‘ladi, (2) - polidispers sistema, (3) - zarrachalarining o‘lchamlari mayda sistemalar, (4) - dag‘al dispers sistema bo‘lib u yirik o‘lchamli zarrachalardan iborat bo‘ladi.

Sedimentatsion analiz usulida poroshoklarning sirt yuzalarini topish mumkin ; Sm – umumiy sirt yuzasi; Sv – xajm birligidagi sirt yuzasi; d – solishtirma og‘irlik.