8- hujayra qobig`i va plazmatik membranasi

8- Hujayra qobig`i va plazmatik membranasi
Uy yoki avtomobilning tashqi devorlari qattiq va egilmas materiallardan yasalgan. Tirik hujayrani tashqi chegarasi xuddi shunday mustahkam materiallardan tuzilgan deb kutish mumkin edi. Lekin hujayralar tashqi muhitdan yupqa va mo‘rt struktura bilan chegaralangan — bu 5-10 nm li plazmatik membranadir. Kitobning bir varog‘ining qalinligi 5 000 hujayra membranasiga teng keladi. 1950-yillargacha yorug’lik mikroskopda plazmatik membranani tuzilishini organib bo`lmas edi. Uni tuzilishi faqat elektron mikroskopda aniqlandi. Ilk mikrosuratlar bo‘yicha Dj Robertson Dyuk Universitetidan plazmatik membrana 3 qatlamli strukturada ya’ni tashqi va ichki qorong‘i, o‘rta qatlami och ranga bo‘yalishini aniqlagan. Membranalar - yadronikimi yoki sitoplazmadanmi, o‘simlik va hayvon yoxud mikroorganizmlardan olinganmi hammasi bir xil ultrastrukturaga ega. Bu elektron mikrosuratlar ko‘p baxs munozaralarga sabab bo`lgan. Hujayra membranasi bu - lipidli qatlam va oqsillardan iborat.

Membranalarni vazifalari
1. Kompartmentalizatsiya. Membranalar uzilmas va hujayralarni bo‘limlarga ajratadi. Plazmatik membrana butun hujayrani ajratadi, shuni o‘zida yadroviy va sitoplazmatik membranalar hujayrani hajmini qismlarga ajratadi. Kompartmentalizatsiya hujayrani ichidagi iqtisoslashgan jarayonlarni kechishiga yo`l beradi.

2. Biokimyoviy faoliyatlar uchun kanal. Membranalarni o‘zi bu hujayralaming alohida qismlari, membranalar hujayralardagi jarayonlarni amalga oshirishda asos hisoblanadi.

3. Tanlab o ‘tkazuvchanlikni ta’minlaydi. Membranalar hujayrani ichida malekulalarni cheklanmas faoliyatiga yo`l bermaydi lekin shuni o‘zida membranalar hujayrani har xil bo`limlari bilan aloqalarni ta’minlaydi. Hujayrani o‘rab turadigan plazmalemma-bino atrofidagi o‘raday lekin uni ustida ko‘prikchalar bor.


4. Transportni ta ’minlash. Hujayrani membranasida moddalar bir tomonda ikkinchi tomonga o‘tish xususiyatiga ega. Ko‘p paytda malekulalar konsentratsiyasi kamroq bo`lgan joydan konsentratsiyasi ko‘proq bo`lgan joyga o‘tishi mumkin. Shuning uchun hujayrada shakarlar, aminokislatalarga o‘xshagan kerakli moddalar to‘planib turadi. Plozmolemmadan maxsus ionlar ham o‘tishi mumkin. Bu nerv va muskul hujayralari uchun juda muhim xususiyat.