8- hujayra qobig`i va plazmatik membranasi

Membranalar bu lipid oqsilliy agregatlar va shu komponentlar nokavalent bog‘lamlar bilan bir-biriga birikkan. Membranani asosida bimolekulyar lipidli qatlam bor. U membrana strukturasining asosi. Membrana oqsillari ko‘p funksiyalarni o‘ziga olgan strukturaning tarkibiy qismi. Lipid va oqsillarning nisbati har xil hujayralarda har xil bo`lishi mumkin. Masalan plazmalemma va golji apparatida membranasi, shuningdek bakteriya, o‘simlik va hayvonlarda turlicha bo`ladi. Qoning qizil hujayralari bilan solishtirsa mitoxondriyaning ichki membranasida oqsillar ko‘p. Mitoxondriyaning ichki membranasida oqsilli elektron o`tkazuvchanlik zanjiri bor va bu joyda lipidlarni soni kamayadi. Nerv hujayralarini miyelen qobig`ida lipid qatlam qalin bo`ladi va oqsillar kamroq bo`ladi.

Membranlalarda albatta uglevodlar ham bor ular yoki lipidga yoki oqsilga birkkan bo`ladi. Har bir hujayra membranalarini tipi faqat o‘ziga xos bo`lgan lipidlardan iborat. Lipidlar membranadagi oqsillarga ham ta’sir ko‘rsatadi. Membranalar bu doimo uzulmas va sinmas strukturalar. Lipidlami bi qatlam bo`lgani uchun membranalar kurtaklanib ko‘payadi. Biqatlamni muhim xususiyatlaridan yana biri u o`z-o‘zini tiklashi mumkin. Bu jarayonni probirkalarda ham ko‘rsatsa bo`ladi.

Hujayra membranasi orqali moddalar harakati
Ma`lum darajada plazmatik membrana ikki vazifaga xos:
1) bir tomondan u hujayrada erib turgan moddalarni saqlashi kerak
2) boshqa tomondan plazmolemma modda almashinuvi jarayonini ta’minlashi kerak.
Bunda membrana orqali harakatlanishning ikkita yo`li bor:
a)passiv – diffuziya
b)aktiv bu jarayonga energiya kerak.
Moddalar hujayradan chiqishi mumkin yoki hujayraga kirib borishi ham mumkin, lekin ularda ikkalasining biri ko‘proq kuzatiladi. Qaysi modda hujayradan o‘tgan bo`lsa o‘shanga asoslanib har xil jarayonlar kuzatiladi: oddiy diffuziya lipid bi qatlamdan
a) Oddiy diffuziya suvli yoki oqsilli kanaldan
b)Oqsil yordamida oson o‘tadigan diffuziya
c) aktiv transport
Bunda oqsilli “nasos” bo‘lishi shart va bu jarayon konsentratsiya gradiyentiga qarshi boradigan jarayon.