78. Hayvonlar ekologiyasini o‘rganishda erishilgan yutuqlar

ahamiyati?

Tirik organizmlar dastlab suvda paydo bo’lgan. Shunga binoan gidrobiont organizmning tuzilishi, fiziologik xususiyatlari va moddalar almashinuvi suvning fizik va kimyoviy xususiyatlari bilan bog’liq. Suv va quruqlik organizmlarida mavjud bo’lgan suv, unda biokimyoviy jarayonlarning borishi uchun asosiy muhit bo’lib hisoblanadi.

Hayvonlar tanasidagi suyuq to’qima (qon, bo’shliq ichi suyuqligi)ning osmotik bosimi va ionli holati protoplazma tarkibidagi suv va erigan tuzlar miqdoriga bog’liq bo’ladi. Oziqa mahsulotlari va dissimilyasiya moddalari suyuq holda suv bilan barcha organ va to’qimalarga olib boriladi.
Turli hayvonlarning organizmidagi suv miqdori - 46% dan 92% gacha bo’ladi.Masalan mollyuskalarda 80-92%, daryo qisqichbaqasida 77%, lansetnikda-87%, itbaliqda - 93%, meduzada - 95%-ga teng.
Organizm bilan tashqi muhit orasida doimo suv va unda erigan holdagi moddalar almashinuvi bo’lib turadi. Agarda organizmdagi suv miqdori zaruriy miqdordan kamaysa, hayvon karaxt (uyqu) holga tushadi.Bordi-yu kamayish davom etsa, halok bo’lishi mumkin.Organizmning suv yo’qotishi och qolishdan og’ir hisoblanadi. Agar organizm och qolishi natijasida og’irligining 40% ni yo’qotsa ham o’lmaydi. Bordiyu organizmdagi suv 20% ga kamaysa u halok bo’ladi.Organizmlar o’z tanasidagi suv va tuzlarni turli yo’llar bilan hosil qiladi, ya’ni birinchidan, ichimlik suvi orqali, oziq-ovqat tarkibidagi suv va mineral moddalar, organizmda metabolizm jarayonida hosil bo’lgan suvlar kabi. Bundan tashqari suv hayvonlari gavda qoplag’ichlari orqali, ko’pgina hayvonlar atmosfera tarkibidagi namlikni adsorbsiya qilish orqali ham ma’lum miqdordagi suvni o’zlariga qabul qiladi. Organizmdagi ortiqcha suv va tuzlar tashqi muhitga nafas organlari orqali bug’lantirilib, teri, ter bezlari va maxsus ekspretor organlari yordamida chiqarib turadi.

84. N.A. Seversov O’rta Osiyoga ikkinchi marta nechanchi yilda ekspeditsiya tashkil qilad va Ekspeditsiya natijalari asosida u o’zining qanday maqolasini nashrdan chiqaradi va qanday turlar haqida fikr qiladi?.

1858 yilda N.A.Seversov va S.M.Smirnov O’rta Osiyoning, jumladan, Sirdaryoning yuqori oqimidagi hududlarda, Mirzacho’lda, Qultuz va Ariztuz ko’llarida uchrovchi umurtqali hayvonlarning ayrim namunalari bilan tanishadi hamda ularning ancha katta miqdordagi kolleksiyalarini tuzishadi. Ushbu kolleksiya 1200 qush, 300 ta sut emizuvchi, 33 ta amfibiya, reptiliya va baliqlardan, shuningdek, hududda tarqalgan hasharotlar turlaridan iborat bo’lgan.
1864-67 yillarda N.A. Seversov O’rta Osiyoga ikkinchi marta ekspeditsiya tashkil qiladi. Ekspeditsiya natijalari asosida u o’zining “Turkiston hayvonlarining vertikal va gorizontal taqsimlanishi” maqolasini nashrdan (1873) chiqaradi.Ushbu ishda N.A. Seversov O’rta Osiyoning umurtqali hayvonlari tarkibida Yevropa-Sibir, Shimoliy Afrika, Janubiy Osiyo hamda kosmopolit turlar bilan birga, anchagina endemik turlarning ham mavjudligini yozadi.Olim O’rta Osiyo umurtqali hayvonlarini ekologik xususiyatlariga binoan ma’lum areallarda tarqalishini ularning oziqlanish usuli hamda o’simliklarga bog’liq bo’lishini alohida qayd qiladi.