7-mavzu. Tuproqning oziq rejimi va uni boshqarish usullari reja

Mikroelementlar. O‘simliklarning me’yorda o‘sishi va rivojlanishi uchun asosiy oziq elementlari (N, P, K)dan tashqari, mikroelementlardan bor, pyx, mis, molibden, marganets va kobalt kabilar ham zarur. Tarkibida bunday elementlar bo‘lgan o‘g‘itlar mikroo‘g‘itlar deyiladi. Bularni o‘simliklar juda oz miqdorda talab qiladi.
Mikroelementlar nafas olish, fotosintez, moddalar almashinuvi va ularning harakati kabi jarayonlarda hamda turli xil fiziologik funksiyalarda muhim rol o‘ynaydi. Ular vitaminlar, fermentlar, oqsillar hosil qilishda va boshqa jarayonlarda faol ishtirok etadi. Mikroelementlar yetishmasa, o‘simliklarda moddalar almashinuvi me’yorda bormaydi, yetarli bo‘lganda esa o‘simliklarning noqulay sharoitga chidamliligi ortadi. Bor elementi bo‘lmasa, o‘simliklarning kurtaklari nobud bo‘ladi, g‘o‘zaning shonalari, gullari, tugunchalari, hosil elementlari to‘qilib ketadi va hosildorligi pasayadi. U g‘o‘zaning changlanishi uchun zarur bo‘lib, yetishmaganda chigitning shakllanishi susayadi va uning sifati pasayadi, maysalar ildiz chirish kasalligiga chalinadi va rivojlanishdan orqada qoladi. O‘simliklarning hayoti me’yorda o‘tishi uchun tuproq tarkibida 0,02-0,05 mg/kg harakatchan bor bo‘lishi kerak.
Tuproqda mis yetishmasa, g‘o‘za barglarining uchi, chetlari oqarishib kuriydi, hosil tugmaydi. Marganets yetishmaganda, g‘o‘zaning barglari sarg‘ayadi yoki unda oq, jigar rang va qo‘ng‘ir yo‘lli dog‘lar paydo bo‘ladi. Marganetsli, kobaltli va borli mikroo‘g‘itlar g‘o‘zaning rivojlanishini tezlashtiradi va hosil elementlarining to‘qilishini kamaytiradi. O‘simliklar vegeta-siyasining kritik davrlarida tuproqda oson o‘zlashtiriladigan holatdagi mikroelementlar bo‘lishi juda muhimdir.
Marganets, rux o‘simliklardagi ba’zi fermentlar tarkibiga kirib, biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etadi, fotosintez jarayonida faol qatnashadi.
Tuproqda marganets tanqisligi sezilganda, o‘simliklarda xloroz va nekroz kasalligi paydo bo‘ladi. Loviya va mosh ekilgan yerda molibden yetishmasa, ekinlar o‘sishdan orqada qoladi, tugunak bakteriyalar rivojlanmaydi va hosil kamayadi. Masalan, har gektar yerga ekiladigan urug‘lik loviyaga 50 g hisobidan molibden yeritmasi purkalganda, olingan qo‘shimcha hosil 17,9% ni, 100 g hisobidan purkalganda 21,1% ni va 200 g hisobidan purkalganda 63,1% ni tashkil etganligi tajribalarda kuzatilgan.